16 milyon kayıtlı çalışandan 14 milyonu toplu iş mukavelesi yapamıyor
Dünyada sekiz saatlik işgünü talebinin üzerinden 133 yıl, Türkiye’de 111 yıl geçti. Uzun ve şiddetli süreçlerin akabinde sekiz saatlik işgününü elde eden çalışanlar, 1 Mayıs’larda başta fiyat olmak üzere çeşitli taleplerini lisana getirdi.
1889’da Paris’te düzenlenen 2. Enternasyonel (Uluslararası Emekçi Birliği) toplantısında,1 Mayıs’ın 8 saatlik işgünü için aksiyon günü olmasına karar verilir ve “İşçilerin burjuvazi ve hakim sınıf karşısındaki gayretinin devam ettiği ve tüm taleplerinin karşılanmadığı sürece, 1 Mayıs personel sınıfının bu taleplerinin her yıl lisana getirildiği gün olacak” kelamlarıyla karara bağlandı.
Osmanlı Devleti devrinde birinci kere Selânik’te tütün, liman ve pamuk çalışanları 1911 yılında 1 Mayıs gösterisi düzenlendi.
Bu yıl da alanlarda insanca çalışma ve hayat taleplerini lisana getirecek çalışanlar büyümeden daha çok hisse isteyecek.
Pandemiyle birlikte yaşanan hak kayıplarının kıymetli bir kısmı giderilmeye çalışılsa da Türkiye’de TÜİK, Çalışma Bakanlığı ve personel konfederasyonu datalarına nazaran çalışanlar açısından tablo pek de iç açıcı değil…
Çalışanan büyümeden aldığı rekor seviyede düşük
Türkiye iktisadı yıllık bazda büyürken, çalışanların aldığı hisse azaldı. Çalışanların büyümeden aldığı hisse 2022’de yüzde 26,5’e geriledi. Böylece 1998 yılına giden bilgi setinin en düşük düzeyi kaydedildi.
TÜİK bilgilerine nazaran, 2022 yılı büyüme bilgileri, çalışanların büyümeden aldığı hissenin tarihi düzeylerde gerilediğini ortaya koydu.
(Yatay tekli konulabilir)
Çalışanların büyümeden aldığı hisse 2021’de yüzde 30,1 olarak gerçekleşirken, 2022’de yüzde 26,5’ye geriledi.
Söz konusu bilgi, işgücü ödemelerinin kaydedildiği 1998 yılından beri görülen en düşük düzey oldu.
1998 yılında ücretlilerin aldığı hisse yüzde 28,8 olarak kaydedilirken, sonraki yıllarda yüzde 29-36 ortasında seyretti.
Yıllık bazda bilgilere yakından bakıldığında 1999 yılından itibaren düşüş eğilimi gösteren ücretlilerin hissesi, 2015 yılında yüzde 6,8 ile 7,1 ortasında seyreden enflasyona rağmen 2016 yılında minimum fiyata yapılan yüzde 30’luk artışla önemli bir güzelleşme gösterdi.
Ancak, yıllar içinde yükselen enflasyonun gerisinde kalan fiyat artışları, çalışanların büyümeden aldığı hissenin da düşmesine yol açtı.
Türkiye Avrupa’nın en düşük minimum fiyatlı ülkelerinde biri
Avrupa İstatistik Ofisi’ne (Eurostat) nazaran Türkiye, Avrupa ülkeleri ortasında en düşük üçüncü ülke. Brüt olarak yapılan hesaplamalara içinde 268 euro ile Arnavutluk ve 363 euro ile Bulgaristan en alt sıralarda yer alırken Türkiye’de minimum fiyat geçen yıl 406 euro oldu.
AB ülkeleri içinde en yüksek minimum fiyat aylık 2 bin 313 euro ile Lüksemburg’da olurken Belçika’da bin 842 ve İrlanda’da da bin 774 euro oldu.
Almanya’da çalışan minimum fiyat olarak bin 842 euro fiyat alırken kısa bir müddet evvel sendikalar ile hükümet ortasında yapılan mutabakat ile 2,5 milyon kamu çalışına tek seferlik 3 bin euro ve yüzde 5,5 artırım sağlanmış oldu.
Kadınların fiyat ortalaması minimum fiyata yakın
TÜİK Gelir ve Ömür Şartları Araştırması’na nazaran, 2006’da bayanların aylık ortalama fiyat ve maaş geliri taban fiyatın 2 katı seviyesindeydi. Yıl 2020’ye geldiğinde ise bayanların ortalama fiyat ve maaş gelirleri taban fiyatın 1,5 seviyesine geriledi.
Buna karşılı erkeklerin aylık ve maaş gelirleri bayanları gelirlerinden daha yüksek. 2006 yılında erkeklerin aylık ortalama fiyat ve maaş geliri minimum fiyatın 2,2 katı iken bu oran 2020’de 1,8 kata geriledi.
Bu durum da toplumsal cinsiyet eşitsizliğini bir kere daha ortaya koyuyor.
Sendikalılık oranı düşük
Çalışma ve Sosyala Güvenlik Bakanlığı datalarına nazaran,Türkiye genelinde 16 milyon 163 bin 54 çalışandan 2 milyon 330 bin 98’inin sendika üyeliği bulunuyor. Resmi bilgilere nazaran kayıtlı personellerin yüzde 86’sının sendikasız olduğu görülürken 2022’nin Temmuz ayı dataları ile karşılaştırıldığında, toplam emekçi sayısının 175 bin, sendikalı emekçi sayısının ise 49 bin 813 kişi arttığı izlendi. Resmi bilgilere nazaran kayıtlı emekçilerin yüzde 86’sının sendikasız olduğu görülürken sendikalı personel sayısındaki artış binde 16 oldu.
Sendikalı personellerin 1 milyon 991 bini işkolu barajını aşarak toplu iş mukavelesi yapabilir durumda iken sendikalı olduğu halde kontrat yapamayan 339 bin emekçi kelam konusu.
Yani, Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı datalarına nazaran,Türkiye genelinde 16 milyon 163 bin 54 emekçiden 2 milyon 330 bin 98’inin sendika üyeliği bulunuyor. Sendikalı personellerin tamamı toplu iş mukavelesi kapmasında yer almazken çalışanların yüzde 87’si yanı yaklaşık 14 milyon çalışma maddelerine nazaran toplu iş mukavelesi kapsamı dışında yer alıyor.
Bu bilgilerle Türkiye, sendikalılık oranın en düşük ülke olmanın yanı sıra AB ülkeleri ve ABD ortasında en düşük toplu iş kontratı kapsamı oranına da sahip.
Kamu kesimindeki yüksek sendikalaşma oranı nedeniyle toplam toplu iş kontratı kapsama oranı yüzde 9,5 olarak görünse de özel dalda çok daha düşük. Özel bölümde TİS kapsamı yüzde 5,5 civarında.
Uluslararası bilgileri içinde karne kötü
En yeni OECD bilgilerine nazaran ise Türkiye sendikalılık ve toplu iş mukavelesi oranı ile 36 OECD ülkesi ortasında en son sıralarda. 2019 bilgileriyle Türkiye yüzde 9,9 sendikalılık oranı ve yüzde 8,5’lik toplu iş mukavele kapsamı ile Estonya ve Litvanya’dan sonra sonran üçüncü sırada yer aldı.
ILO datalarına nazaran ise 2019’da Türkiye’de toplu iş kontrat (TİS) kapması sırf yüzde 7,4 olarak kaydedildi.
Kadın işsizliği yüksek
TÜİK’in 2022 4. çeyrek üç aylık bilgilerine nazaran hem dar hem geniş tarifli işsizliğin cinsiyete nazaran dağılımına bakıldığında bayanlarda işsizliğin daha yüksek olduğu görüldü.
2022 çeyreğinde dar tarifli işsizlik erkeklerde yüzde 8,5 ve bayanlarda ise yüzde 13,6 olarak açıklandı. Geniş tarifli işsizlik (âtıl işgücü) oranı ise erkeklerde yüzde 16,8 ve bayanlarda yüzde 28,1 olarak gerçekleşti.
Böylece bayanlarda dar tarifli işsizlik oranı erkeklerden 5,1 ve geniş tarifli işsizlik oranı ise 11,3 puan yüksek seyrettiği görüldü.
Geniş tarifli işsizlik yüzde 20,8
TÜİK’e nazaran mevsim tesirinden arındırılmış dar tarifli işsiz sayısı 2022 yılı 4. çeyrekte, 2021 4. çeyreğe nazaran 148 bin kişi artarak 3 milyon 583 bin olarak gerçekleşti.
TÜİK datalarından yararlanarak hesaplanan geniş tarifli işsiz sayısı ise 2022 4. çeyrekte 7 milyon 896 bin olarak hesaplandı.
TÜİK tarafından 2022 4. çeyrekte yüzde 10,7 olarak açıklanan mevsim tesirinden arındırılmış dar tarifli işsizlik oranı bir yılda 0,7 puan azalarak yüzde 10,2 olarak, mevsim tesirinden arındırılmış âtıl işgücü (geniş tarifli işsizlik) oranı ise 2021 yılı 4. çeyreğine nazaran 1,7 puan azalışla yüzde 20,8 olarak açıklandı
Böylece 2022 4. çeyreğinde (mevsim tesirinden arındırılmış) dar tarifli işsizlik oranı ile mevsim tesirinden arındırılmış geniş tarifli işsizlik oranı ortasında 10,6 puanlık, mevsim tesirinden arındırılmış dar tarifli işsiz sayısı ile geniş tarifli işsiz sayısı ortasında ise 4 milyon 313 bin kişilik bir fark ortaya çıkmış oldu.
Geniş tarifli genç işsizliği dar tarifli genç işsizliğinden 20,4 puan fazla olarak gerçekleşti.
Çocuk işçiliğinde acı tablo
ILO’nun “çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarını eksilten, fizikî ve zihinsel gelişimlerine ziyan verici işlerde istihdam edilmesi” olarak tanımladığı ve 14 yaş ile sonlandırdığı çocuk personelliği, Türkiye’de 6 yaşa kadar iniyor.
TÜİK’in en yakın tarihli 2019 Çocuk İşgücü Anketi (ÇİA) 6-17 yaş kümesinde çalışan çocuk sayısını 720 bin olarak kestirim ediyor. Oran olarak bakıldığında bu yaş kümesinin yüzde 4,8’inin çalışmakta olduğu görülüyor.
Türkiye’de çok büyük bir kısmı tarımda çalışan ve yaşları 6’ya kadar inen çocuk işçiliğinin pandemi ile arttığını gözlemlediklerini anlatan Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri Ertan Karabıyık’ın verdiği bilgiye nazaran, aile emeği içinde yer alan, pamuk toplayacak ya da tütün kıracak kadar büyük değilse bile kendinden küçük çocuklara bakan çocuklar ülkesi Türkiye…
Pandemi ile yalnız tarımda çalışan mevsimlik personellerin yanı sıra uzaktan eğitime erişemeyen, okulla bağı pamuk ipliğine bağlı kentli fakir aile çocuklarının da okula dönüşü güç ve bu çocukların çok büyük bir kısmı şimdiden ve kayıt dışı olarak çocuk işçiliğine adım atmış bile.
Ülkede, yevmiye ile fiyat alınan işlerde çocuk personelliği yaşının 12 olduğunu anlatan Karabıyık, pamuk, pancar ve tütün üzere işlerde çocuklar, büyüklerin işini kolaylaştıracak boş çuval taşımaktan, ayıklama yapmaya esere bağlı olarak yaşın altıya kadar indiğini belirtiyor.
Ülkede, çalışan çocukların yüzde 30.8’i tarım, yüzde 23.7’si sanayi yüzde 45.5’i ise hizmet bölümünde yer alıyor. Çocuklar endüstride bilhassa kimyasal riski yüksek ayakkabı ve dokumacılık bölümlerinde çalışıyor.
………………….
Burası da istenirse…
Çalışan hak ettiğini aldığına inanmıyor
DİSK tarafından kitaplaştırılan TÜİK, Eurosat ve OECD datalar ve personellerle yapılan geniş kapsamlı anketlerin ortaya koyduğu tabloya nazaran, çalışma hayatının dört büyük sorunu: İşsizlik, düşük fiyat, kayıtdışı istihdam ve uzun çalışma saatleri…
Çalışmaya nazaran;
İşçilere nazaran çalışma hayatının öbür en değerli sıkıntıları yüzde 65,2 düşük fiyat, yüzde 44,8 kayıt dışı istihdam, yüzde 43 uzun çalışma müddetleri.
Çalışanların yalnızca yüzde 31’i yaptığı işe karşılık adil bir fiyat aldığına inanıyor.
İşçilerin yüzde 60’ı çalışma saatlerinin uzun olduğunu tabir ederken yasal çalışma mühleti olan 45 saatin üzerinde çalışan emekçilerin oranı yüzde 59,3 olarak kaydedildi.
İşçilerin yüzde 53,3 kiracı, yüzde 42’si mesken sahibi yüzde 4,8’i ise mesken sahibi değil lakin kira da ödemiyor.
İşçilerin yüzde 42’si yıllık müsaadelerini konutta geçiriyor.
Araştırmaya katılan personellerin yüzde 47’si 10’dan az personel çalıştıran işyerlerinde istihdam ediliyor.
Erkek çalışanların yüzde 55,3’ü bayanların çalışmak için eşlerinden müsaade alması gerektiğini düşünüyor. Bayanların yüzde 28’i bu görüşü paylaşıyor.
Kadınların büyük bir kısmı konut içi bakım yüklerinin yalnızca kendilerine tanımlanmış olmasını kabul etmiyor.
Ev işlerine ve bakıma 1-3 saat mühlet ayıran bayanların oranı yüzde 47,6 iken, erkeklerde bu oran yüzde 34,8 ile sonlu.
