AVM’lerde gündem tekrar dövizle kira
Yener KARADENİZ
Türk parasının değerini korumak hedefiyle 2018’de kaldırılan dövizle kira kararı AVM’ler tarafından yine uygulanmaya başlandı. Geçen hafta yasal hudut olan 12 aylık TÜFE ortalamasının üzerinde artırım yapmak için Ankara ile temasa geçen AVM’ler, artık de 16 Kasım 2018’de yayınlanan Türk Parasının Değerini Muhafaza Hakkında 32 Sayılı karara ait Tebliğ’in 19. unsurunu münasebet göstererek yabancı ve yüzde 50 yabancı ortaklı Türk markalarına organize bir biçimde dövizle fatura kesmeye başladı. Dal temsilcilerinden aldığımız bilgilere nazaran onlarca AVM’nin, ya günlük döviz kuru üzerinden fatura kestiği ya da ya da yasal hudut olan yıllık TÜFE ortalamasının üstünde ekstra artırımı kabul edin diye baskı yaptığı öne sürülüyor. Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği (AYD) Lideri Prof. Dr. Hüseyin Altaş, dövizle kira kararının AVM’lerin kendilerinin aldığı bir karar olduğunu, fakat yalnızca birkaç AVM ile hudutlu bir uygulama olduğunu söyledi.
Türk markaları da mağdur
Uygulamaya mevzu markalar ortasında Beymen, Network, Koton, Ayaydın-Migrolio markaları, Watsons, Inditex markaları, Mango, Deichman üzere AVM’lerde 100’lerce şubesi bulunan onlarca marka yer alıyor. Markalar yanındaki komşusundan TL, kendilerinden ise döviz ile kira alınmasına reaksiyon gösterdi. Bunun yatırımları negatif etkileyip, işsizliğe yol açacağını belirten dal temsilcileri, en değerli negatif tesirinin ise enflasyonda görüleceğini belirtiyor. Çünkü üretici ile tüketici fiyatları ortasındaki farkın 50 puanı aştığına dikkat çeken iş insanları, artan kira masraflarının son eser fiyatlarına yansıyacağını bunun da enflasyonist baskı oluşturacağını vurguluyor. Hali hazırda ÜFE ile TÜFE ortasındaki fark 50 puanı aşarken Türkiye İstatistik Kurumu’nda yer alan bilgilere nazaran giysi ve ayakkabının enflasyon içindeki tartısı da yüzde 5,87 düzeyinde bulunuyor. Uygulama kapsamında yer almamasına karşın yüzde 100 Türk sermayeli kimi markalara da bölümün en kıymetli oyuncuları ortasında yer alan birtakım AVM’lerin mukavele sonrasını işaret ederek, “ya artırımı kabul et ya da 2 sene sonra kontrat bittiğinde biz de ona nazaran davranırız” istikametinde baskı yaptığı öne sürülüyor.
“Adil ticarete uygun değil”
Hususla ilgili DÜNYA gazetesine değerlendirmede bulunan Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Lideri Sinan Öncel, 2018’de getirilen kanunun yabancı ortaklı perakendecilere döviz ile kira faturası kesme yolunu açık bıraktığını hatırlattı. Öncel, “Bu kararı 2018’den bu yana uygulamıyorlardı. Lakin yılbaşından beri AVM’ler ‘ya yasal hudut olan yıllık TÜFE’nin üzerinde ekstra kira artırım ya da döviz ile fatura konusunda baskı yapıyor. Bu manada fatura kesenler de var. Bu mevzuda üyelerimizden çok fazla şikayet alıyoruz. Global tedarik zincirinde yaşanan sorunlar nedeniyle çok yüksek maliyet artışları ile karşı karşıyayız. Kimi eser kümelerinde iş artık yönetilemez hale geldi. Tüm dünyada yaşanan yüksek enflasyon da bunu körüklüyor. Son periyotta artan hadiseler tüketimi de kısıtlar hale geldi. Yaza kadar alışverişte kısıtlama da öngörüyoruz. Bu türlü bir devirde bu kararı hakikat bulmuyoruz. Bu çerçevede yabancı ortaklı ve yabancı markalardan da şikayetleri ağır olarak almaktayız. Bahisle ilgili bakanlığa yazı yazdık. Adil ticaret vurgusunun da ağır olarak yapıldığı bir periyotta bu davranışı çok adil bulmuyoruz” diye konuştu.
“Borçluluk daha da artacak”
Tescilli Markalar Derneği Lideri (TMD) İzzet Stamati de bu kapsamda üyelerinden ağır halde şikayet aldıklarını söyledi. Stamati: “Dövizle kiralama konusunda kimi AVM’lerden yazı gönderilerek emrivaki yapıldığı istikametinde bilgiler ve şikayetler alıyoruz. AVM’lerin firmalar ile anlaşarak tahlil odaklı olması gerektiğini düşünüyoruz. Firmalar da AVM’lere anlayışla yaklaşacak ve 2-3 ay boyunca birtakım farklar ödemeyi kabul edecektir. Lakin kontratlarda yapılacak değişiklikler ileriki periyotta hem enflasyona yol açacak hem de borç yükü yüksek olan markaların daha da borçlanmasına yol açacaktır. Bizler ÜFE ile TÜFE ortasındaki farkı tüketiciye yansıtamadık. Lakin bu durum yansıtılmasına yol açacak. Mağaza yatırımları da negatif etkilenecek. Yanı sıra hem sabit kira hem de ciro kirası var. Markalar cirosu arttığı sürece o farkı AVM’lere ödeyecek. Münasebetiyle o telaşa kapılmamaları gerekiyor. Bizim ciromuzun artması onlar için önemli bir avantaj olacak ve AVM’lere önemli avantaj sağlayacaktır” açıklamasında bulundu.
AYD: Birkaç AVM ile sonlu bir uygulama
AVM’ler ise bu mevzuda döviz borçlarını münasebet gösteriyor. Yapılan açıklamalarda son periyotta yaşanan enflasyon ve kur artışıyla birlikte sabitlenmiş sayılar ile şimdiki kur ortasında yüzde 40’lık bir fark oluştuğunu belirten AVM’ler bu nedenle kelam konusu uygulamaya geçtiklerini lisana getiriyor. Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati ile bir ortaya geldiklerini ve kira artışı için ÜFE+TÜFE’yi ikiye bölüp yıllık olarak hesaplanması ve artışın her ay için tıpkı olmasını talep ettiklerini söyleyen Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği (AYD) Lideri Prof. Dr. Hüseyin Altaş, döviz konusunda atılan adımların ise yasal olduğunu belirtti. Altaş, “Yabancı birçok marka dövize nazaran fi yat ayarlaması yapıyor. Dövizi anında fi yata yansıtıyorlar. AVM’lerin kendilerinin aldığı bir karar bu ve yalnızca birkaç AVM ile sonlu bir uygulama” diye konuştu.
Yabancıya kiralamada döviz istisnası 2018’de gelmişti
2018’de yayınlanan bildirimde yer alan kelam konusu hususta şu tabirler yer alıyor: “Dışarıda yerleşik bireylerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofi s, irtibat ofisi, direkt yahut dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde hisse sahipliklerinin yahut ortak denetim ve/veya denetimine sahip bulunduğu şirketler ile hür bölgedeki faaliyetleri kapsamında özgür bölgelerdeki şirketlerin patron yahut hizmet alan olarak taraf olduğu iş ve hizmet mukavelelerinde, mukavele bedelinin ve bu kontratlardan kaynaklanan öteki ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden yahut dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür.”
MARKALARDAN YANSILAR
● YABANCILAR TÜRKİYE’YE GÜVENMEKLE KUSUR MI ETTİ?
Ayaydın-Miroglio İdare Heyeti Lideri Yalçın Ayaydın: BMD ve TMD üyesi birçok marka bu durumdan mustarip. Yeni kira periyodu gelince üç aşağı beş üst hepsi birebir sayılar üzerinden bize faturalar kesmeye başladı. Ben Türk şirketi olmama karşın yüzde 50 ortağım yabancı olduğu ve gelirim de TL olduğu halde benden dövizle kira isteniyor. Biz de bakanlığa bu kanunun değiştirilmesini ve bizi buna dahil etmemelerini talep ediyoruz. AVM sahipleri bizi tehdit etmeye başladı. Ya yüzde 60 artırımı kabul edersin ya da ben sana dövizle fatura keseceğim. Esasen piyasalar makûs, maliyetler olağandışı derecede arttı. Bir de üstüne bu kadar kira masrafı olursa bizim yaşama talihimiz kalmayacak. Ayrıyeten yabancıların hepsi Türkiye’ye inanmış güvenmiş. O vakit bu markalar kusur mı yaptı Türkiye’ye yatırım yaparak? Benim ortağım tüm dünyadaki üretimin yüzde 60-70’ini Türkiye’den alıyor. Öteki birçok marka da o denli. Bunlar hem ülkemizde perakende zinciri kurmuş, hem de üretimini Türkiye’den karşılıyorlar. Bu haksızlığın ortadan kaldırılması lazım. Hem dernek hem de markalar olarak hepimiz bakanlığa yazılarımıza ilettik.
● “BUNUN LİSANA GETİRİLMESİ BİLE GÜZEL DEĞİL”
Mango Türkiye Genel Müdürü Sezai Eren: Mağazalarımızın yüzde 90’ı AVM’lerde yer alıyor. 2018’den evvel döviz ile kiralama vardı. 2018’de kanun çıkınca yabancılar döviz ile ödeyebilir geri kalanlarda olmaz dediler. Artık birkaç AVM, ‘sizden dövizle kira alacağız. Bunda da bir ölçü indirim yaparız ‘diyor. Bizim istediğimiz AVM’lerde yerli yabancı ayrımı olmasın. Bu markaların birçoğu dünyadaki mağazalarında sattıkları eserlerin değerli bir kısmını Türkiye’den alıyor. Mango’da bu oran yüzde 25, Inditex’te yüzde 35. Bunlar sinerji sağlıyor. Bunun farklı düşünülmemesi gerekir. Bu karar üretimi, mağazacılığı, istihdamı negatif tesirler. Yerli yabancı ayrımı olmaması lazım. Bunun lisana getirilmesi bile beğenilen değil. Yabancı buraya yalnızca eser getirmiyor. Perakendedeki bilgisini, birikimini getiriyor. Türkiye küreselleşiyor. Türkiye’deki fi rmaya yatırım yapmış yüzde 50’sini almış bir şirkete bu bir cezadır. Sen Türkiye’den bir şirkete ortak oldun diye sana iki katı, yerliye yarısı kadar kira…
● “ENFLASYONLA UĞRAŞA MUHALİF BİR UYGULAMA”
Koton İdare Konseyi Lideri Yılmaz Yılmaz: Birincisi Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin ruhuna ters bir durum var ortada. Bizim yüzde 50 yabancı ortağımız var diye yüzde 100 yabancı olsak da istikrarsız bir durum var. Kiracının birine TL ile başkasına döviz ile kiralama, birincisi adil değil. İkincisi enflasyon ile çaba eden bir ülkede AVM’lerin enflasyona direk tesir edecek bu türlü bir uygulama içine girmesi hiç hakikat değil. Ya dövize dönüş ya da kiraları fahiş bir halde artırmaya yönelik bir eğilim kelam konusu. Kimi AVM’lerde bu sıkıntıyla karşılaşıyoruz. Bu durum verimliliği düşük noktalarda mağaza kapanmaları sonucunu getirecektir. Bu istihdamı da olumsuz tesirler.
● “ORTAK BİR NOKTADA BULUŞULMALI”
Watsons Türkiye Genel Müdürü Mete Yurddaş: Watsons olarak Türkiye’de 300’e yakını AVM’lerde olmak üzere toplam 350 civarında mağazamız bulunuyor. AVM sahiplerinin büyük bir kısmı bu tarafta bir uygulama yapmıyor. Biz AVM sahipleri ile diyalog halinde bu süreci yürütüyoruz ve tahliller üretiyoruz. Yerli yahut yabancı şirket ayrımı yapılmaksızın tüm perakende şirketlerinin ve bu markaların yer aldığı AVM, bina, mal sahiplerinin yani piyasanın yaşaması, iktisadın canlı kalması için ortak bir noktada buluşulması ve iş birliği yapılması hayli değerli. Bunun dışında perakendeciler olarak bizler dernekler aracılığıyla yerli yabancı ayrımı yapılmaması gerektiğini düşünüyoruz.
