Avrupa’nın soğukta kalma korkusu ‘kömürü’ harlıyor

Evrim KÜÇÜK

Global kömür fiyatları, Rusya- Ukrayna tansiyonunun arz ıstıraplarını kötüleştirmesiyle yükseliyor. Dünyanın en büyük üreticisi Endonezya’nın aybaşında getirdiği kömür ihracat yasağının yarattığı sıkışıklık, soğukta kalmaktan korkan Avrupa’nın artan ithalatıyla daha da derinleşiyor. Memleketler arası piyasalarda kömür fiyatı rekor düzeye yaklaştı.

Termal kömür fiyatında gösterge olan Newcastle Endeksi, en büyük üreticilerden Endonezya’nın birkaç hafta evvel kömüre getirdiği ihracat yasağının tesiri ve akabinde Ukrayna’ya rastgele bir askeri müdahalenin Rusya’dan gelen gaz arzını keseceği telaşıyla ocak ayında üçte bir oranında artarak ton başına 227 dolara çıktı. Avrupa, doğalgazının yaklaşık yüzde 35’i için Rusya’ya güveniyor ve geçen yazdan bu yana, lokal fiyatların rekor düzeylere çıkmasına neden olan gaz derdiyle boğuşuyor. Gaz fiyatları, ithalatın artmasıyla son haftalarda gevşemeye başladı, lakin Rusya ile artan tansiyonların potansiyel arz kesintisi tasalarını artırmasıyla yine yükseldi.

Kendilerini rastgele bir yakıt probleminden korumak için, Avrupalı kuruluşlar kömür ithalatını hızlandırdı. Alımların artması, talebinin en ağır olduğu mevsimde Endonezya’nın kömür akışını kesen şok yasağının tesirinden şimdi kurtulmamış olan piyasada daha da sıkışıklık yaşanmasına neden oluyor.

Avrupa ocakta 558 milyon ton alım yaptı

Avrupa’nın kömür kullanımı son yıllarda sert bir biçimde düşüyordu. İklim hedefl erini tutturma baskısı altında olan birçok AB ülkesi eski kömürle çalışan elektrik santrallerini kapatmıştı. BP bilgilerine nazaran 2020’de global kömür kullanımının yalnızca yüzde 6.2’si Avrupa kaynaklıydı. Artık ise Avrupalı alıcılar 2021 ortalarından bu yana alımlarını agresif bir formda artırdı. Birtakım ülkeler yedek arz için kullanmak üzere elinde tuttuğu kömür yüksek gaz fiyatları nedeniyle esasen yine çalıştırmaya başladı.

Emtia piyasalarını izleyen Kpler’e nazaran, Avrupa Ocak ayında 558 milyon ton termal kömür ithal etme yolunda ilerliyor. Bu Kasım 2019’dan bu yana en yüksek aylık alım ölçüsü ve 2021’deki aylık ortalamanın 1 milyon ton üzerinde.

Hindistan’da da düşünce baş gösterebilir

Uzmanlara nazaran, Avrupa tüketimindeki artış bilhassa iki numaralı kömür tüketicisi Hindistan’daki öbür alıcıları sıkıştırabilir ve fiyatlar üzerindeki üst taraflı baskıyı artırabilir. Emtia ticareti firması Komin India Resources Genel Müdürü Rajendra Singh, önümüzdeki haftalarda arz daraldıkça Hindistan’ın deniz yoluyla taşınan kömür için daha yüksek bir fiyat ödemek zorunda kalacağını söylüyor. Singh, “Ukrayna-Rusya jeopolitik sorunu, Endonezya hükümetinin kömür yasağı nedeniyle lojistik zorlukları daha da kötüleştirecek” diyor.

Altın, doların baskısını ensesinde hissediyor

Fed’in faiz artırımları konusunda daha agresif olacağı beklentilerinin ABD Doları’nı güçlendirmesi altın fiyatını aşağı taraflı baskı altında tutmaya devam ediyor. Dün spot altın fiyatı 1.785 dolar/ons düzeyini test etti. Uzmanlar, üst hareket için öncelikle 1.803 dolar/ons direncinin geçilmesi gerektiğini belirtirken, piyasanın bir mühlet 1.777 dolar/ons dayanağı ile 1803 dolar/ons aralığında kalmaya devam edeceğini öngörüyorlar. Satışların ağırlaşarak 1.777 dolar/ons takviyesinin kırılması halinde ise düşüş hareketinin 1.753 dolar/ons düzeyine kadar devam etmesi bekleniyor.

Tarımda 3.5 milyar dolarlık satın alma

Japonya merkezli emtia tüccarı Marubeni Corp, ABD merkezli tahıl ticaret şirketi Gevilon’u, dünyanın en büyük tahıl ticaret şirketlerinden Glecore PLC’ye satacağını duyurdu. Marubeni, Gavilon’un Glencore’nin bağlı paydaşlığı Viterra’nın 3,5 milyar dolara varan bedel ile alacağını belirtti. Marubeni, Gavilon’u 2013 yılında satın alırken 3,6 milyar dolar ödemişti. Gavilon’un Viterra’ya satışının 31 Mart 2023’e kadar tamamlanması öngörülüyor.

Tanker büyüklüğünde balık gemisi inşa edildi

Çin tarafından geliştirilen dünyanın birinci 100 bin ton kapasiteli akıllı balık üretim gemisi “Guoxin 1”, Shandong eyaletine bağlı Qingdao kentindeki limanda test emelli olarak hizmete başladı. Uzunluğu 249.9 metre olan “Guoxin 1” 100 bin ton deplasman tonajına sahip olarak tasarlandı. Su eserleri yetiştirilecek 15 havuzu bulunan gemi, toplam 80 bin metrekarelik yüzölçümüne sahip. Nisan ayında hizmete girmesi beklenen gemi; balık çiftliği tankerleri, su altı kameraları, sensörler ve otomatik besleme tesisleriyle donatıldı. Şirket, bu gemiyle Atlantik somonunun yanı sıra lokal balık çeşidi sarı şarlatan yetiştiriciliğini test etmek istiyor. Dünyanın en büyük tersane kümesi olan China Shipbuilding Group iş birliğiyle hayata geçirilen projenin bir sonraki gayesi ise bu niteliklere sahip gemi sayısını 50’ye çıkarmak.

Yeşil güç için 755 milyar dolar rekor yatırım

Dünyada karbonsuz güç yatırımları için gaza basıldı. BloombergNEF’in bir raporu, güç geçişine yönelik global yatırımın 2021’de toplam 755 milyar doları bularak rekor düzeye çıktığını ortaya koydu. BNEF’e nazaran, yenilenebilir güç, güç depolama, elektrikli ulaşım, elektrikli ısı, nükleer, hidrojen ve sürdürülebilir materyaller dahil olmak üzere raporda yer alan çabucak hemen her kesimde yatırımlar arttı . Yıl içinde duyurulan birçok yeni proje olmasına karşın, sadece karbon yakalama ve depolama yatırımda düşüş kaydetti. Rapor, yenilenebilir gücün yatırım açısından en büyük bölüm olmaya devam ettiğini ve bir evvelki yıla nazaran yüzde 6.5 artışla 2021’de taahhüt edilen 366 milyar dolarlık yeni bir rekora ulaştığını belirtiyor. Elektrikli araçlar ve ilgili altyapı harcamalarını içeren elektrikli ulaşım 273 milyar dolarlık yatırımla ikinci en büyük bölüm oldu. Raporda, “Elektrikli araç satışlarının artmasıyla birlikte , bu dal 2021’de yüzde 77 üzere büyük bir süratle büyüdü ve 2022’de dolar bazında yenilenebilir enerjiyi geçebilir” denildi. Asya Pasifik, 368 milyar dolarla yatırımlar açısından en büyük bölge oldu. Çin, 2021’de 266 milyar dolar taahhütte bulunarak, güç geçiş yatırımı için büyük ülkeydi.

SSAB fosilsiz çeliğe 4.75 milyar dolar harcayacak

İsveç merkezli çelik üreticisi SSAB, yeşil geçişini hızlandırmak ve CO2 emisyonlarını 2030 yılına kadar büyük ölçüde ortadan kaldırmak için dev bir plan hazırladı. Şirket, önümüzdeki 10 yıl içinde İskandinav bölgesindeki tüm üretimini fosilsiz güçle çalışan elektrik ark fırınlarına dönüştürmek için yaklaşık 45 milyar İsveç Kronu (4,75 milyar dolar) yatırım yapmayı planladığını duyurdu. Yeni plana nazaran, sırasıyla İsveç ve Finlandiya’da bulunan Lulea ve Raahe operasyonlarını, EAF’LER ve haddehanelerle uygun maliyetli küçük değirmenlere dönüştürecek. İsveç ve Finlandiya’daki Borlange ve Hameenlinna operasyonları da yeni üretim süreçlerine paralel olarak geliştirilecek.

Türkiye’de elektrik üretiminde kömürün hissesi geriliyor

Türkiye’nin taş kömürü ithalatı 2020’de yıllık bazda yüzde 7.4 artışla 3 milyon 293 bin 871 tona, tıpkı devirde taş kömürü koku ithalatı yüzde 2.2 artışla 652 bin 894 tona yükseldi. Lakin son vakitlerde elektrik üretiminde kömürün hissesinin azalması dikkat çekiyor. Londra merkezli niyet kuruluşu Ember’in Türkiye Elektrik Görünümü 2022 raporuna nazaran, Türkiye’de kömürden elektrik üretimi, birçok Avrupa ülkesinin bilakis 2021’de de düşüşünü sürdürdü. Türkiye’de, milletlerarası kömür fiyatlarındaki artış bilhassa ithal kömür santrallerindeki üretimin düşmesinde tesirli olurken, kömürden elektrik üretimi 3 yıl art geriye düşüş gösterdi. Kömürden elektrik üretimi geçen yıl 2018’e nazaran yüzde 8 geriledi. Türkiye’nin kömürden elektrik üretimi 2018’de 113,2 teravatsaat iken 2021’de 104,1 teravatsaat oldu. 2018’de kömürün toplam elektrik üretimindeki hissesi yüzde 37 iken 2021’de yüzde 32’ye geriledi.

İhracatta sert gerileme

Endonezya 20 Ocak’ta yasağı hafifl etmiş olsa da ülkenin ihracatının şubat sonuna kadar olağana dönmesi beklenmiyor. Rusya ve Güney Afrika’nın bu ülkeden doğun boşluğu doldurmakta yetersiz kalması da fiyatları besliyor. Emtia danışmanları Kpler tarafından derlenen gemi izleme ve liman bilgilerine nazaran Endonezya ocak ayında 17.7 milyon ton kömür ihraç etti. Bu, Aralık ayındaki 31.29 milyon tonun yaklaşık yüzde 43 altında. Rusya’nın kömür ihracatının, aralık ayında 13.23 milyon iken ocak ayında 9.70 milyon ton olduğu iddia edilirken, Güney Afrika’nın bir evvelki ay 5.43 milyon olan ihracatının ocakta 4.5 milyon tona indiği hesaplanıyor.