Endüstricinin afet bilançosu 155 milyar TL, tarım kesiminde kara tablo

6 Şubat sarsıntılarının iktisatta yarattığı hasarın boyutu gün yüzüne çıkıyor. Sarsıntıdan etkilenen 11 vilayette tarım, imalat sanayi ve turizm bölümlerinde tespit edilen hasarın büyüklüğü 181,1 milyar TL olarak hesaplanıyor. En büyük hasar 154,7 milyar lirayla imalat endüstrisinde.

11 ili vuran 6 Şubat zelzeleleri sonrası tarım, imalat ve turizmsektörlerinde gerçekleşen hasarın boyutları gün yüzüne çıkıyor.  Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın raporuna nazaran,bölgede imalat sanayinin toplam hasarının 154 milyar 742 milyon TL olduğu iddia edilirken, turizmde hasarın büyüklüğü yaklaşık 2,2 milyar TL olarak hesaplandı.

Depremin vurduğu vilayetlerin en değerli geçim kaynağı olan tarımda ise tablo vahim. Tarım ve hayvancılıkta tespit edilen hasar 24,2 milyar TL olurken, yalnızca baraj ve göletlerdeki hasarın büyüklüğü 4,1 milyar TL olarak ölçüldü. Ağır hasarlı Malatya-Sultansuyu Barajı ile Osmaniye-Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin tekrar yapılması gerekiyor, orta hasarlı 4 baraj ise güçlendirme süreci yapılmadan faaliyete geçemeyecek.

Strateji ve Bütçe Başkanlığı, sarsıntı bölgesindeki hasar tespitlerine yönelik yayımladığı raporda felaketin Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL olduğunu açıklamıştı. Raporun detayına bakıldığında afetin bölgedeki ekonomik dallar üzerinde yarattığı yıkımın boyutunun epeyce yüksek olduğunu gözler önüne seriyor.

Stok hasarı 36,9 milyar TL

Raporda, imalat sanayindeki hasarı tespit edebilmek için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen anket ve saha çalışmasına yer verilmiş. 11 vilayette toplam 8 bin 599 firma ile görüşülerek yapılan çalışmada, kelam konusu firmaların toplam hasarının 81 milyar 155 milyon TL olduğu öngörülüyor. Bu çalışmadan hareketle ortaya çıkan bölgedeki tüm imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın boyutunun da 154 milyar 742 milyon TL olduğu varsayım ediliyor. Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında ise imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın 21 milyar 906 milyon TL’sinin altyapı hasarı, 58 milyar 256 milyon TL’sinin bina hasarı, 37 milyar 610 milyon TL’sinin makine hasarı, 36 milyar 970 milyon TL’sinin de stok hasarı olduğu belirtiliyor.

47 bin 581 işletme bulunuyor

Depremin vurduğu Adıyaman, Adana, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa’nın 2021 yılı prestijiyle GSYH’ye katkısı toplamda 713,9 milyar TL iken, bölge vilayetlerindeki imalat endüstrinin Türkiye GSYH’si içindeki hissesinin yüzde 11,5 olduğu biliniyor. Rapora nazaran, 2022 yılındaki 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının yüzde 8,6’sını gerçekleştiren 11 vilayette 314’ü büyük, 779’u orta, 3 bin 769’u küçük ve 42 bin 719’u mikro olmak üzere toplamda 47 bin 581 işletme bulunuyor. Ayrıyeten bölgede 38 OSB’de yer alan 4 bin 997 firmanın 550 bin bireye istihdam sağladığı belirtilen raporda, 116 küçük sanayi sitesinde de (KSS) 31 bin 127 işyerinin yer aldığı bilgisi bulunuyor.

İşletme binalarındaki hasara bakıldığında, 536 bin 751 metrekarenin yıkıldığı tespit edilmiş durumda. Bunun 33 bin 375 metrekaresi büyük, 157 bin 672 metrekaresi küçük, 251 bin 904 metrekaresi mikro, 93 bin 800 metrekaresi orta ölçekli firmalara ilişkin. Ağır hasarlı tablosunda ise en büyük kayıp 531 bin 593 metrekare ile büyük ölçekli firmalarda. Orta ölçekli firmalardaki ağır hasarlı yapı büyüklüğü 501 bin 120 metrekare.

Arz açığı ithalatı artırabilir

Yapılan birinci değerlendirmelere nazaran, OSB ve KSS üzere bölgedeki planlı sanayi alanlarında kıymetli bir hasar bulunmazken, zelzelenin imalat sanayii işyerleri üzerindeki en kıymetli ve telafisi güç olan tesirinin vasıflı işgücünde ortaya çıkan kayıp olduğu vurgulanıyor. Yanı sıra ihracata yönelik üretim yapan kimi kuruluşlar ile bu kuruşlara orta malı üreten tesislerin yaşadığı zelzele hasarları nedeniyle üretim ve teslimattaki aksamalar sonucunda ihracatın olumsuz etkilenmesi bekleniyor. Üretime orta verilmesi nedeniyle kimi eserlerde oluşacak arz açığının ithalatla karşılanması da beklenen ihtimaller ortasında.

Bölgede ziraî hasarın büyüklüğü 24,2 milyar liraya ulaşıyor

Deprem bölgesi tarım dalı için kıymetli merkezlerden. Raporda yer verilen istatistikler de bu kıymeti kanıtlıyor. Çünkü 2021 yılı itibariyle zelzele bölgesinde tarım kesiminin Türkiye GSYH’sine katkısı 61,3 milyar TL. Yani GSYH’nin yüzde 8,6’sı bölgedeki tarım kesimi faaliyetlerinden gelmiş durumda. Edinilen bilgiye nazaran, ülkenin ziraî hasılasının yüzde 15,3’ü de sarsıntıdan etkilenen vilayetlerde üretiliyor. Gaziantep dışında kalan vilayetlerde ise tarımın ekonomi içindeki hissesi ülke ortalamasının üzerinde. Tarım kesiminin toplam üretim içindeki hissesi Şanlıurfa’da yüzde 20,8, Kilis ve Diyarbakır’da yüzde 14, Adıyaman’da yüzde 13,1. Bölgenin 40,3 milyon dekar büyüklükteki tarım toprağı varlığı Türkiye’deki tarım yerlerinin yüzde 16,9’una tekabül ediyor. Öte yandan Türkiye’deki büyükbaş hayvan varlığının yüzde 13’ü, küçükbaş hayvan varlığının yüzde 17,8’i kelam konusu 11 vilayette bulunuyor. Rapora nazaran, tarım bölümünde meydana gelen hasarların toplamı birinci tespitlere nazaran 24,2 milyar TL seviyesinde.

Hayvan telefinin boyutu 602,5 milyon TL

Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında, son bilgilere nazaran 8 bin 241 büyükbaş, 64 bin 260 küçükbaş, 42 bin baş da kanatlı hayvanın öldüğü tespit edildi. Ayrıyeten Adıyaman’da 533 bin, Malatya’da ise 168 bin civcivin telef olduğu belirlendi. Bu kapsamda, hayvan vefatları nedeniyle yetiştiricilerin 602,5 milyon TL kayba uğradığı kestirim edilirken, sarsıntı bölgesinde bulunan 233 bin 230 ağıl ve ahırın 13 bin 284 tanesi yıkılmış durumda. Ayrıyeten bölgede bulunan yaklaşık 1,6 milyon arı kovanından 5 bin 756’sı ziyan gördü. Bunların yine temin edilmesinin maliyetinin ise 8,6 milyon TL olduğu kestirim ediliyor.

TMO depolarında da yıkım var

Adana, Diyarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Hatay’da bulunan özel dala ilişkin 558 bin 250 ton kapasiteli 12 eser deposunun kapasite olarak yüzde 26,1’i ağır hasarlı, yüzde 33,4’ü orta hasarlı, yüzde 40,6’sı ise az hasarlı durumda. Bu hasarların toplam maliyetinin 221 milyon TL olduğu iddia ediliyor. Bölgede yer alan Toprak Mahsulleri Ofisine (TMO) ilişkin toplam 315 bin 100 ton kapasiteli 18 deponun kapasite olarak yüzde 9,5’i yıkık, yüzde 22,1’i orta hasarlı, yüzde 68,4’ü ise az hasarlı. Toplam hasarın da 81,6 milyon TL olduğu kestirim ediliyor.

Raporda yer verilen gereksinim tahliline nazaran, sarsıntıdan ziyan gören hayvanların telafisi için Ziraî Destekleme Bütçesine 580,3 milyon TL ödenek tahsis edilmesine gereksinim duyulduğu, hayvan yetiştiricilerine dağıtılmak üzere 2023 Mart ayı başına kadar alınmış ve önümüzdeki süreçte alınacak olan yem için 1 milyar TL ödenek muhtaçlığı olduğuna dikkat çekiliyor.

21 otel yıkıldı, 7 otel ağır hasarlı

Depremde yıkılan ve KKTC’li genç atletlere mezar olan Adıyaman’daki Isias Otel, turizm kesiminin zelzeledeki en acı imtihanı olmuştu. Pekala bölgedeki öteki turizm tesisleri sarsıntı imtihanını nasıl verdi? Edinilen bilgiye nazaran, sarsıntı vilayetlerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme evraklı toplam 74 bin 352 yatak kapasiteli bin 30 tesis ile imal kademesinde olan toplam 10 bin 686 yatak kapasiteli 39 tesis bulunuyordu. Turizm tesislerinin hasar durumuna bakıldığında Kahramanmaraş’ta 7, Adıyaman’da 7, Hatay’da 4 ve Malatya’da 3 olmak üzere toplamda 21 otelin yıkıldığı öğrenildi. Kolay konaklama turizm işletme evraklı tesislerde yıkılan otel sayısı ise 26. Raporda birinci tespitlere nazaran, yıkılan ve ağır hasarlı turizm tesislerinin varsayımı toplam maliyetinin 1 milyar 413 milyon TL olduğu belirtilirken, turizm tesislerine ait toplam maliyetin 2 milyar 157 milyon TL olduğu öngörülüyor.

Baraj ve göletlerde yıkım 4,1 milyar TL

Tarım sektörünün altında yer alan sulama kesimine ait tablo da çok iç açıcı değil. Çünkü Devlet Su İşleri’ne (DSİ) nazaran birinci etapta yapılan hasar tespit kestirimi 19,5 milyar TL. Baraj ve göletlerdeki hasar ise 4 milyar 105 milyon TL olarak hesaplanırken, bölgedeki en büyük 14 baraj ve gölete ait olarak da hasarın boyutunun 2,7 milyar TL olduğu öngörülüyor. Rapora nazaran orta hasarlı statüsündeki, Malatya Sürgü Barajı, Malatya Erkenek Göleti, Kahramanmaraş Kartalkaya Barajı ve Hatay Reyhanlı Barajı güçlendirmeyle sürecine devam edebilecek. Lakin ağır hasarlı durumdaki Malatya Sultansuyu Barajı ile Osmaniye Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin yine yapılması gerekiyor. Öte yandan sulama tesislerindeki hasar ise 11,07 milyar TL’yi bulmuş durumda.

Ekonomim