Fatih Özatay: Neymiş? KKM, liralaşmaymış, haydi oradan

‘Liralaşma’ sloganının bizi getirdiği yere bakın: Kur muhafazalı mevduattan (KKM) Hazine’ye ve TCMB’ye büyük bir yük geldi. Hazine’ye 2022 maliyeti 92.5 milyar liraydı. TCMB’nin hafta başında yayınladığı Yıllık Rapor’dan yola çıkarak, Hakan Kara, yaklaşık 89 milyarlık bir maliyet de TCMB’ye geldiğini hesaplamış. Kamuya toplam maliyet, böylece, 181.5 milyar lira oluyor. Buna karşılık, “KKM uygulamaya sokulmasaydı kur patlayacaktı; maliyeti daha fazla olacaktı” diyenler çıkıyor. Valla, çıkıyor işte. Neden kur patlayacaktı; ne yapıldı da iş zıvanadan çıktı? Bu karda kışta kim düşünecek bu soruların cevabını elbette. Üstelik düşünmeye pek de gerek yok; 2021’in son aylarında olan biten ortada; yalnızca biraz hatırlamak gerekiyor.

Neyse; KKM’nin yükünü bir tarafa bırakayım. Şu soruyu sorayım: Döviz cinsi mevduatın azalıp, yerine kur muhafazalı mevduatın artmasının ‘liralaşma’ ile ne ilgisi var? Ya da genelleyeyim soruyu: Döviz kuruna endeksleyince bir borcun getirisini, döviz cinsi borçlanmanın sakıncaları ortadan kalkıyor mu? ‘Dolarlaşmanın’ sakıncalarından kurtulup ‘liralaşmış’ mı oluyoruz?

Finansal krizlerin ortaya çıkış nedenlerini araştıran iktisat yazınında, ‘bilanço etkisi’ olarak isimlendirilen bir kavram var. Bilhassa üçüncü jenerasyon kriz modellerinin merkezinde yer alıyor bu kavram. Bir iktisatta çeşitli kısımların bilançoları kırılgansa, tetikleyici bir ögenin devreye girmesi o bilançoları tahrip ediyor. Bu şirketler (finans dışındakiler ya da finansal olanlar), öbür şirketlere borçlarını ödeyemiyorlar. Bu sefer, o şirketler de zorluklar yaşıyorlar. Faaliyet hacmi azalıyor, personel çıkarmalar başlıyor. Azalan istihdam ile iç talep de azalıyor. Kriz giderek tüm iktisada yayılıyor. Temel bilanço kırılganlıklarından biri şu: Bir şirketin döviz cinsinden borcu, döviz cinsinden alacağından hayli yüksekse, bir nedenle döviz kurunun sıçraması, o şirketi batmanın eşiğine getiriyor. Çünkü borcu uzaya sıçrarken, alacakların yerli para bedeli çok ‘mahcup’ bir artış gösteriyor.

Bunun tipik bir örneğini 2001 krizinde yaşadık.

Yazının tamamı burada.