Avrupa’nın güç imtihanı

Cem Coşkun

Aralık ayı başında AB Kurulu Lideri Ursula Von der Leyen, Avrupa’nın gereksinim duyduğu doğal gazın yüzde 90’ını ithal ettiğini tabir etmiş ve “Enerji fiyatlarındaki artış hepimizi endişelendiriyor. Güç fiyatlarındaki artış doğal gaz fiyatlarındaki yükselişten kaynaklanıyor. Bu sürdürülebilir bir durum değil. Enerji bağımlılığından kurtulmanın tek yolu yenilenebilir kaynaklara yatırım” haykırışında bulunmuştu.

Aslında bu haykırış, AB Yeşil Mutabakatı’nda (EU Green Deal) ortaya konulan gayelerin en yüksek mercii tarafından bir defa daha dile getirilmesi olarak yorumlanabilir. Çünkü son devirde mutabakatta yer alan güç kaynaklarının sınıflandırılmasında (taxonomy) ortaya çıkan fikir ayrılıkları nedeniyle Avrupa Birliği’nde bloklaşmaların oluştuğu ve üye devletlerin gayelere ulaşmak için yaptıkları planların siyasi arenada da sorunlare yol açtığı görülüyor.

Kısaca söylemek gerekirse Avrupa güçlü bir güç sınavıyla karşı karşıya. Gelin bu imtihana husus unsur bakalım:

1- Yeşil Mutabakatın ana amacı 2030 yılına kadar Avrupa’da sera gazı emisyonlarını %55 oranında azaltmak (fit for 55) ve 2050’de de Avrupa’yı dünyanın birinci iklim-nötr (climate-neutral) kıtası haline getirmek. Buraya kadar her şey hoş. Tüm üye devletler kağıt üzerinde bu amaçları kabul ediyor. Lakin iş uygulamaya geldiğinde her devletin kendi çıkarları doğrultusunda mevzi aldığı görülüyor. Örneğin AB’nin iki büyük gücü Fransa ve Almanya nükleer güç konusunda karşı karşıya geldi. Topraklarında üretilen elektriğin yüzde 70’ini nükleerden sağlayan Fransa, 9 üye ülke(Bulgaristan, Çekya, Finlandiya, Hırvatistan, Macaristan, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya) ile birlikte nükleer gücün yeşil yatırım kategorisine alınması için müracaatta bulundu. Bu teşebbüse Hollanda ve İsveç’in de takviye verdiği belirtiliyor.

Bu blok nükleer gücün, uranyumun farklı pazarlardan temin edilebilir olması nedeniyle ithalata daha az bağımlı ve karbonnötr maksadına uyumlu olduğunu savunuyor. Öteki tarafta 2022 yılı itibariyle sonları içindeki tüm nükleer santralleri hizmet dışı bırakmayı hedefleyen Almanya ise, 4 üye ülke (Avusturya, Danimarka, Lüksemburg, Portekiz) ile birlikte bu isteğe kesin bir tutumla karşı çıkıyor. Hatta Avusturya bir adım öne geçerek, bu talebin gerçekleşmesi halinde AB’yi dava edeceğini açıkladı. Bu blok da nükleerdeki kaza risklerine ve nükleer atıkların yarattığı etraf kirliliğine dikkatleri çekiyor. Görüldüğü üzere şimdi yolun başında Avrupa ikiye ayrılmış durumda.

2- Güç fiyatlarındaki artış, Avrupa’nın doğal gaz için yabancı güçlere bilhassa de Rusya’ya bağımlılığını ortaya koydu. Almanya’nın işte bu noktada ABD ile Rusya ortasında kaldığına şahit oluyoruz. Yenilenebilir güçte büyük atak yapan Almanya, nükleerden (2022 sonunda) ve kömürden (2030 sonunda) kademeli olarak çıkmayı hedeflerken geçiş periyodunda tüm planlarını doğal gaz kullanmak üzerine yapmıştı. Bu planda Kuzey Akım 2 (Nord Stream 2) doğal gaz boru sınırının ehemmiyeti büyüktü. Rus doğal gazını Baltık Denizi üzerinden direkt Almanya’ya taşıyacak olan boru sınırının inşaatı büyük tartışmalar içinde gecikmeli de olsa bitirildi. Artık sertifikasyon sürecinin tamamlanması ve hizmete açılması bekleniyor. Lakin bir taraftan ABD’nin yaptırımları (Rusya-Ukrayna gerginliğini de ekleyelim), başka taraftan Almanya’da yeni kurulan koalisyonun üyelerinin bahse farklı yaklaşımları (Yeşiller boru çizgisine muhalif) sürecin uzamasına neden oluyor.

Rusya’nın, Belarus ve Polonya üzerinden Almanya’ya gaz taşıyan Yamal Avrupa boru çizgisinde orta ara kesintilere gitmesi ise doğal gaz fiyatlarını tetikliyor. Her ne kadar Kremlin kesintileri yalnızca ticari saiklere dayandırsa da, Avrupa’da Putin’in bu gaz kesintilerini Kuzey Akım 2’nin sertifikasyon sürecinde baskı yaratmak için kullandığı fikri ön plana çıkıyor. Almanya’da yeni hükümetin, gitgide büyüyen ve siyasi arenaya taşınan bu mevzuyu nasıl yöneteceği ise merak konusu.

3- Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri kömürden çıkış için bir basamak olarak doğal gaza gereksinim duyduklarını ısrarla belirtiyorlar. Ve doğal gazın da sınıflandırmada “geçiş” faaliyeti olarak değerlendirilmesini talep ediyorlar. Lakin öbür ülkeler bir fosil yakıtı yeşil olarak etiketlemenin, AB’nin iklim değişikliğiyle çaba çerçevesinde ortaya koyduğu bilimsel ve bağımsız çalışmaları baltalayacağını söyleyerek bu talebe karşı çıkıyorlar.

Evet Yeşil Mutabakat için AB şimdi yolun başında. Tartışmaya açık birçok husus var. Lakin bilhassa güç üretimi ve kullanımı kilit rolde. Gayeler çok argümanlı ve tüm üye devletlerin (EU27) dayanağını gerektiriyor. Daha pak bir dünya ve daha sürdürülebilir bir hayat için çıkılan bu değerli yolda işleri sıkıntı. Bakalım Avrupa Birliği bu şiddetli lakin bir o kadar da kıymetli projede dünyanın karşısına bir rol model olarak çıkmayı başarabilecek mi? Yoksa çıkar kavgalarına teslim olup birlik olarak bir darbe daha mı yiyecek?