Tarlada 50 kuruş, markette 5-10 liraysa sorumluluk zincir marketlerde
Maruf BUZCUGİL / Canan SAKARYA
TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri Yunus Kılıç, kontratlı üretimin altyapısını oluşturacak yasal bir düzenlemeyi bu yasama yılında Meclisten geçirmeyi hedefl ediklerini açıkladı. Kontratlı üretim modelinin kooperatifçiliği de geliştireceğini kaydeden Kılıç, “Kooperatifl er ve birlikler ülkede fiyat istikrarını koruyabilmenin en hoş yolu” dedi.
“‘Ürünler tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülerek vaktinde marketlere çok güzel niyetle imkan verilmiş” diyen Yunus Kılıç, “Marketler bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar” değerlendirmesinde bulundu. Dünyada besin fiyatlarının yükselmesinin, ziraî ve endüstriyel besin üreticilerinin lojistiği de elinde bulundurmalarından kaynaklandığını belirten Kılıç, “Dünyada besin fiyatlarını 4 büyük firma belirliyor; Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus” diye konuştu. TBMM Tarım Orman ve Köyişleri Kurulu Lideri ve AK Parti Kars Milletvekili Yunus Kılıç, Ankara Temsilcimiz Maruf Buzcugil ile Parlamento Muhabirimiz Canan Sakarya’nın sorularını yanıtladı.
PANDEMİDE BESİNE TALEP ARTMADI, AZALDI
Pandemide besin fiyatlarında değerli bir artış yaşandı, bu artışı neye bağlıyorsunuz?
Pandemi ile birlikte besine talep anlatılanların bilakis ne Türkiye’de ne de dünyada artmadı, azaldı. Zira turizm dalı durdu, okullar, restoranlar, toplu besin tüketimi ve servisi yapılan yerler kapalıydı, uzun vakit hizmet veremediler. Dünyada yer yer kuraklık, sel oldu ancak bunlar üretimi çok önemli bir biçimde düşürmedi.
Üretim düşmediyse, talep azaldıysa fiyatlar niçin bu kadar yükseldi?
Fiyatların yükselmesi, dünyada endüstriyel gıdayı üretenlerin, ziraî üretimi yapanların işin lojistiğini de elinde bulundurmalarından, bunların sayısının da bir elin parmaklarından fazla olmamasından kaynaklanıyor. Pandeminin psikolojisinden çok hoş yararlandılar. Bunlar birebir vakitte lojistikten tarım kimyasallarına kadar birçok alanı da ellerinde bulunduruyorlar. Her ülkede farklı paydaşlık ve isimlerle bulunuyorlar. Bunlar Cargill, ADM, Bunge ve Louis Dreyfus firmaları. Dünya besin ticaretinde mahşerin 4 atlısı olarak biliniyorlar. Diğerine hayat hakkı vermezler, en çok parayı kazanan bu firmalardır. Pandemi ile iştahları daha da arttı. “Mal bizde, lojistik bizde. Dünyada bir müddet mal yokmuş psikolojisi oluşturalım, insanların talebi artsın” dediler ve bir talep enflasyonu oluştu. Bunun üzerine ülkelerin yöneticileri de vatandaşın reaksiyon göstereceğinden, siyasetlerinin yerle bir olacağından korktukları için ne bulurlarsa stoklamaya başladılar. Arzda bir sorun yokken arzı kısarak talep enfl asyonu oluşturdular. Bu bir komplo teorisi değil, bundan 4 trilyon doların üzerinde ek para kazandılar. Türkiye’nin ithalatçı olduğu eserlerde de bu nedenlerle önemli fiyat artışları yaşandı. Çin, ABD üzere çok eser alan ülkeler büyük stoklara gittiler. Çin, 200 milyon tona yakın mısır depolamaya kalktı. Rusya, Ukrayna üzere ziraî eser satan ülkeler fon koydular. Hükümet çeşitli kalemlerde üreticiye dayanak sağladı, yem fabrikalarına buğday, arpa temin etti, kanatlı kesimine mısır, buğday verdi. Buna karşın 2021’i hasarla geçirdik.
2022’DE FİYATLAR İSTİKRARA OTURACAK
Gerek fiyatlar gerekse ziraî üretim konusunda 2022 beklentileriniz nedir?
Dünyada yeni mahsuller çıkmaya başladı. Stoklama imkanları azaldı, ziraî eserler uzun yıllar saklanamadığı için nereye kadar stoklayacaksınız, bir noktada satmanız gerekiyor. Bir de bu 4 firma dünyadan toplayabildikleri kaba parayı topladılar, artık yine dünyada kazanabilecekleri bu kadar çok para yok. Bunlar tıpkı vakitte, endüstriyel üretim yaptıkları için tüketimin de çok süratli artmasını istiyorlar. 2022 yılında tıpkı rahatlıkla hareket edemeyeceklerini düşündüğüm için bu yıl fiyatların aşikâr bir istikrara oturacağını düşünüyorum. Bu bir temenni değil göstergeler bunu gösteriyor.
Kuraklık riski var mı?
Geçen yıl muhakkak bölgelerde kuraklık yaşadık, Doğu, Güneydoğu ve İç Anadolu başta olmak üzere hububatta yüzde 20’lere yakın bir rekolte kaybımız oldu. Bu buğdayda 3-4 milyon, arpada 2 milyon ton azalma demek. Stoklarımız vardı az hasarla geçirdik. Yağışlarda geçen yıla nazaran yüzde 30 bir artış var lakin son 10 yılın ortalamalarının biraz altında. Yağışlar yanlışsız vakitte olursa, iklimden ötürü bir kayıp yaşamayız lakin gübreye ulaşımı sağlayamazsak bundan ötürü bir sorun olabilir. Hükümet imkanları ölçüsünde dayanak verdi. 2022 yılında tekrar gübre dayanağını yüzde 150 oranında artırıyoruz. Bir de Cumhurbaşkanımız başta, ilgili bakanlıklarımızın daha ucuz girdi temin etmeye yönelik çalışmaları var. Çiftçimiz kış ekilişlerinde gübre fiyatları çok yüksek olduğu için kâfi gübre atamadı. Baharda rekolteyi artırabilirsek kurtarabileceğiz. Bir de pek çok yerde bahar ekilişleri var, o periyotta gübre atması için çiftçimize tekrar dayanak olmamız gerekiyor. Gübre desteklemelerimiz her ne kadar artırılmış olsa da fiyatlardaki artışı gereğince tolere edebilecek durumda olmadığını biliyoruz.
Kontratlı üretimle ilgili bir müddettir devam eden bir yasa çalışması vardı, hangi basamağa geldi?
Kontratlı üretimden vazgeçmiş değiliz, şu anda çalışıyoruz. Dünyada birçok ülkede kontratlı üretim yapılıyor. Türkiye’de de bir mevzuatı olmamasına karşın üretici ile endüstrici ortasında kendilerinin belirlediği kurallar çerçevesinde kontratlı üretim yapılıyor. Ama bu bir mevzuata dayalı olmadığıiçin kimi yıllarda üreticiyi birtakım yıllarda sanayiciyi sıkıntı duruma düşürüyor, bunun sürdürülebilir olması mümkün değil. Bir inanç ortamı oluşmadığı için herkes birbirine tereddütlü bakıyor. Halbuki kooperatif ve birlikler, zincir marketlere teslim olmamanın, üreticiyi ve fiyat istikrarını müdafaanın ve piyasayı regüle etmenin en hoş yolu. Hasebiyle kontratlı üretim kooperatifçiliği de geliştirebilecek bir model. Biz istiyoruz ki birebir eseri üretenler kendi ortalarında kooperatifl er kursunlar, hatta kontratlı üretim yapmak isteyen endüstrici gitsin bu kooperatifl erle protokoller yapsın lakin bir tarafında da Tarım Bakanlığı olsun ve son onayı versin. Ayrıyeten hakem heyeti de oluşturmaya çalışıyoruz, uyuşmazlık durumlarında süratli karar alabilsin ve mağduriyetleri gidersin. Zira ziraî eserler uzun müddet saklanabilen, dayanabilen eserler olmadığı için mahkeme süreçleri devam ederken mal zayi olup gitmesin istiyoruz, süratli karar alabilen düzenekleri hakem heyeti ile kurmaya çalışıyoruz. İlgili sivil toplum kuruluşlarının, kurumların içinde olacağı hakem heyetleri ile bu işi şekillendirmeye çalışıyoruz.
Bu periyot maddeleşir mı?
Niyetimiz yasalaştırmak, son periyotta görüşme trafiğimizi sıklaştırdık. Bakanlık, Cumhurbaşkanlığından bir grup, parti idaremiz, ilgili milletvekillerinin katıldığı toplantılar yapıyoruz. Düzenlemeye gereksinim olduğu konusunda herkes hemfikir. Mevzuat eksikliğinden ötürü modelin makus işlediğini gördüğümüz bir kanatlı kesimimiz var, bu berbat örneklerin deneyimleriyle daha hoş bir düzenleme için çalışıyoruz. Öncelikli gayemiz, biraz daha imkanları kısıtlı olan üretici tarafını sanayiciye karşı korumak fakat sanayiciye de çok ağır yaptırımlar, dayatmalar getirerek o tarafı da ürkütmemek; yani mantıklı bir model oluşturmak.
Sulanabilir ve toplulaştırılan alan gayemiz 8.5 milyon hektar
Besin fiyatlarıyla ilgili yeni çalışmalarınız var mı?
20 yıldır koruduğumuz, kolladığımız üretici kesitini kaybetmemenin yolu onları daha fazla desteklemekten geçiyor. Besin fiyatlarını artıran en değerli sebep dışarıdaki faktörler. Türkiye tarımda hala ihracatçı bir ülke, yıllık 5 milyar dolar ihracatımız var, bu cari açığımızın kapatılmasına katkı sağlıyor. Türkiye’nin bunu 10-15 milyar dolara çıkarma potansiyeli var. Ekilebilir alanı, insan kaynağı var. Bizim tartı verdiğimiz husus, sulanabilir alanları sulamak, toplulaştırabileceğimiz alanları toplulaştırmak. Buna önemli kaynak aktardık. Türkiye’de sulanabilir ve toplulaştırılan alan 500 bin hektardı, artık 6.5 milyon hektarı geçti, maksadımız 8.5 milyon hektara çıkarmak. Bunu yaptığımız vakit ürettiğimizin çok daha fazlasını üretebilecek, ürettiğimizi daha yüksek katma pahalı eserler olarak satabilecek kabiliyetimiz var. Pandemi de gösterdi ki ürettiğiniz kadarının alıcısı var, kâfi ki siz dünya ölçeğinde raf ömrü uzun eserleri üretin.
Etraf Şehircilik ve İklim Bakanlığının tespitleri var, bunun için bir plan var mı?
Hazinenin elindeki yerleri çok düşük fiyatlarla kiralayabilme imkanı getirdik. Hazinenin elinde hangi topraklar var, bunlar üretime nasıl kazandırılabilir, tarafında bir çalışma var. Önemli de kiralamalar oldu. Son vakitlerde bilhassa bozuk orman alanları tıbbi aromatik bitkilere açıldı. Bu eserlerin katma kıymeti yüksek, dünyada düzgün pazarı var. Bir de küçük ölçekli hem ziraî hem hayvancılık işletmelerimizi büyütmeye yönelik olarak Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu çalışıyor. Yüzde 75 AB, yüzde 25 bizim fonlarımızı kullanıyor. Ziraî işletmelerin büyüklüğü çok kıymetli zira maliyetini düşürüyor, sarfiyatları azaltıyor ancak ne yazık ki Türkiye’de hala hayvancılık yapan işletmelerin yüzde 80’e yakını 10 baş ve altındaki işletmeler. Yerler kesimli, bir işletmeye düşen arazi 60 dönüm. ABD’de bu bin 500 dönüm, Fransa’da 200 dönüm. Mirastan kaynaklı yerlerin 44 milyon sahibi var. Toprakların bölünmesinin önüne geçmek için 2014 yılında bir kanun çıkardık, lakin alanda işlemiyor. Hala üzerinde baş yorduğumuz, çalıştığımız bir bahis, birtakım teşviklerle arazi bankacılığı ile ucuz kredilendirmeyle birbirinden satın almaları sağlayacak formüllerle bu toprakları toplamaya çalışıyoruz. Bir de toplulaştırma değerli, bir kişinin köyün 11 yerinde 11 kesim yerinin olduğu örnekleri görüyoruz, bunları toplamaya çalışıyoruz ki maliyetleri düşsün. Bu mevzuda önemli çabamız var. Hayvancılık yapıyoruz fakat hala ürettiğimiz kaliteli yem 27.5 milyon ton civarında, 14 milyon tonunu ne yazık ki ithal etmek zorundayız. Bizim bunu ortadan kaldırabilmemiz sulanabilir topraklarla mümkün. Cumhurbaşkanımız da bu hassaslıkta, geçen yıl 5 milyon lira sulama için bütçe ayırdı. Bu yıl da sulamaya önemli kaynak aktarılıyor. Kaliteli kaba yemimizi kendimiz üretebilirsek hem üreticimizin refahına yansıyacak hem de yer yer yaşadığımız et ve süt konusundaki sıkıntılar ortadan kalkacak.
‘Tarladan markete’ süreci ulusal güvenlik sorunu
Zincir marketlere karşı ilacın kooperatifl eşme olduğunu söylediniz, kooperatifl eşmeyi hızlandıracak yeni bir yasal düzenlemeye gereksinim var mı?
Çok sayıda kooperatifimiz var ancak birçoğu fonksiyonsuz, kooperatifçilik her alanda olmalı. ‘Tarlada 50 kuruş, markette 5-10 lira’ diye şikayet ediyoruz. Artık, tarlaya gidip eseri alan da, taşıyan da, depolayan da, paketleyen de zincir marketler. Gidip denetliyoruz, Bakanlığın dayanılmaz bir uğraşı var ancak sistem açısından zorlukların olduğunu anlamamız lazım, besin kontrolü ile bu çok güç. Eseri tarladan alan, paketleyen, taşıyan, satan, pazarlayan hepsi market. Bu imkan vaktinde marketlere çok yeterli niyetle verilmiş, tarladan markete getirsinler, ortacılar azalsın, fiyatlar düşsün diye düşünülmüş. Marketler devletin bu kadar âlâ niyetle sunduğu bu imkanı devletin ve milletin aleyhine kullanmışlar. Bunu açık söylüyorum ve gerisindeyim. Bu mevzu ulusal güvenlik sorunu, bunların vicdanı ile cüzdanı ortasına sıkışan bir ticaret oluşuyor. Kendi ortalarında fiyat ayarlaması yapıldığını, şiddetle inkar ediyorlardı, ufak bir takiple görüldü ve 3 milyar lira ceza yazıldı. Devlet kudretlidir, elindeki enstrümanları kullanır fakat bu sahayı regüle edecek, devletten diğer da düzenleyebilecek bir yapıya gereksinim var. Bunu yapabilecek olanlar kooperatifl er ve birlikler. Hal yasasında birliklere, kooperatifl ere önemli yerler açıyoruz. Antalya’daki Mersin’deki bir kooperatif ya da birliğin Ankara’da, Kars’ta satış yerleri olsun. Bu alanda regülasyon yapar, zira birlik ve kooperatif yabanî bir mantıkla çalışmaz. Üreticisini korur lakin tüketiciyi de korur.
Kooperatifler regülasyona katkı sağlayacak
Hal yasasını çıkarınca her şey yerine oturacak. Hal yasasının birçok ayağı var. İçişleri, Ticaret, Tarım, Sıhhat, Ulaştırma bakanlıkları, lokal yönetimler… Ayrıyeten fiziki kuralların yine elden geçirilmesi lazım. Lojistiğinden, soğuk hava depolarına kadar kıymetli değişiklikleri getirecek bir hal yasası çalışmamız var. Hal yasası ile kooperatifl ere geniş bir imkan vereceğiz. Hallerin bir kısmı kooperatifl ere tahsis edilecek. Öncelik üreticinin korunması bunu da en güzel kooperatifler yapar. Devlet bile o süratle hareket edemez, kooperatifl er çok süratli karar alır. Üyesini koruyan mantık, tüketiciyi de korur. Tarım Kredi de bir birliktir, onlar da regülasyona katkı sağlamak için market sayılarını artırarak pazara girmeye başladılar.
Hakikat buluyor musunuz, devlet marketçilik yapar mı tenkitleri geldi?
Bu bir sorundan kaynaklanan bir durum ancak ben isterim ki hiç devlet olmadan direkt kooperatifl erle sistem işlesin ve regülasyonu onlar yapsın. Lakin şu anda birlik ve kooperatifl er alanda regülasyon sağlayacak durumda değiller. Tarım Kredi Kooperatifl eri yaygın olduğu için bu türlü bir katkı sağlıyor.
Kurulun 2022 gündeminde neler olacak?
Yeni sistemde gündemi daha çok milletvekilleri belirliyor. Milletvekillerimizden kooperatifl erle ilgili çalışanlar var, ormanların daha yeterli kullanılması, bozuk alanların uygunlaştırılması ya da üretime açılması, kontratlı üretim, hal yasası üzerinde çalışmalar sürüyor. Kontratlı üretimin bu periyot yasalaşacağını düşünüyorum. Hal yasası çalışılıyor fakat çok tarafı olan bir çalışma. Bir süreç gerektiriyor, vazgeçilmiş değil, Bakanlıkların çalışması sürüyor.
