Dövizden geçişe faiz hududu yok

Şebnem TURHAN

Türk Lirası’nı özendirmek ve döviz talebini yavaşlatmak için devreye alınan kur muhafazalı TL mevduat eserinde Türk Lirası’ndan dönüş için uygulanan faiz sonu döviz mevduatından TL mevduata dönüşte uygulanmıyor. 21 Aralık 2021’de devreye alınan mevduat eserinde TL mevduattan dönüşte siyaset faizinin 3 puan üzerinde azami faiz verilirken döviz mevduatından TL mevduata dönüşte bankaların uyguladığı faiz oranı yüzde 21’e kadar çıkıyor. Bankacılık kaynakları mevzuatta bir boşluk bulunduğuna dikkat çekerek vatandaşın da bu ayrımın tam farkında olmadığına işaret etti.

İki uygulama da 21 Aralık’ta devreye girdi

Dolar/TL 18.36 liraya çıkınca 20 Aralık 2021 akşamı Cumhurbaşkanı Erdoğan vatandaşın TL tasarruflarını kurdaki hareketten koruyacak bir eseri devreye aldıklarını açıkladı. Akabinde 21 Aralık günü Hazine ve Maliye Bakanlığı 21 Aralık günü açıklama yaparak kur muhafazalı TL mevduat eserinin devreye alındığını gerçek bireylerin TL muhafazalı mevduata 3, 6, 9 ve 12 ay vadeli geçtikleri takdirde mevduat faizinin yanı sıra hesap açıldığı tarih ile vade sonu tarih ortasındaki kur farkının da Hazine tarafından yatırımcılara ödeneceğini duyurdu. Merkez Bankası da tıpkı gün yaptığı açıklamada döviz mevduatlarında Türk Lirası vadeli hesaplara dönüşüme takviye sağlayacağını açıkladı. Merkez Bankası 20 Aralık 2021 tarihinde ABD doları, Euro ve İngiliz Sterlini cinsinden döviz tevdiat hesabı yahut döviz cinsinden iştirak fonu bulunan yurt içinde yerleşik gerçek bireyler, kelam konusu hesaplarını vadeli Türk lirası mevduat/katılma hesabına dönüştürmeleri halinde dayanaktan yararlanabileceklerini kaydetti. Açıklamada hesapların 3, 6 ve 12 ay vadeli olarak açılacağı ve kur farkının da Merkez Bankası tarafından karşılanacağını duyurdu.

24 Aralık’ta ise Hazine ve Maliye Bakanlığı bir açıklama daha yaparak kur muhafazalı TL mevduatta en yüksek faizin siyaset faizinin 3 puan üzeri olarak belirlendiğini ilan etti. Fakat Merkez Bankası’ndan bu türlü bir açıklama gelmedi. Bankacılık kaynakları yatırımcıların kur muhafazalı TL mevduat eserine geçerken TL mevduat dönüşümünde siyaset faizi yüzde 14 olduğu için en fazla yüzde 17 faiz uyguladıklarını lisana getirirken döviz mevduattan dönüştü rastgele bir hudut olmadığına dikkat çekti.

Bankacılık kaynaklarından edinilen bilgiye nazaran kamu bankalarında döviz mevduattan kur muhafazalı TL mevduata geçişte yüzde 19’a varan faiz oranları uygulanıyor. Ki bu kamu bankalarının olağan mevduat eserlerinde de uyguladıkları en yüksek faize denk geliyor. Özel bankalarda ise durum biraz daha farklı. Döviz mevduattan kur muhafazalı TL mevduat eserine geçiş yapan müşterilerine özel bankalar en düşük yüzde 18 en yüksek ise yüzde 21 düzeyinde faiz uyguluyor.

Döviz mevduatından dönüşüm oranı yüzde 3

Döviz mevduattan geçişin daha fazla özendirilmesinin hedeflendiği için bu türlü bir faiz hududunun konulmadığını belirten bankacılık kaynakları yeniden de döviz mevduattan geçişin çok düşük kaldığına işaret etti. Bankacılık kaynakları hükmî şahısların döviz mevduatından geçiş şimdi başladığı ve sayılar oluşmadığı için gerçek şahısların döviz mevduatından dönüşüm oranının yüzde 3 düzeylerinde olduğunu belirtti.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) günlük bilgilerine nazaran 7 Ocak itibariyle gerçek şahısların Türk Lirası mevduatı 1 trilyon 101 milyar 16 milyon liraya yükseldi. Kur muhafazalı TL mevduat eserinin devreye alınmasının bir gün sonrası 22 Aralık 2021’de gerçek bireylerin TL mevduatı 1 trilyon 51 milyar 609 milyon lira düzeyindeydi. TL mevduatta 49.4 milyar liralık bir artış yaşandı. Gerçek şahısların döviz mevduatında ise 7 Ocak’ta 162 milyar 797 milyon dolar iken 22 Aralık 2021’de 163 milyar 694 milyon dolar düzeyindeydi. Gerçek bireylerin döviz mevduatında 897 milyon dolarlık bir gerileme gerçekleşti. Hazine ve Maliye Bakan Yardımcısı Mahmut Gürcan 7 Ocak itibariyle kur muhafazalı TL mevduat hesabının 107.6 milyar liraya yükseldiğini açıklamıştı.

Resmi ve ticaride döviz mevduatı 93.7 milyar dolar

Döviz mevduatından kur muhafazalı TL mevduata geçiş imkanı sağlanması sonrası Merkez Bankası evvelki gün yaptığı açıklamada bankacılık sistemindeki mevduat/katılım fonu içinde TL’nin hissesinin artırılarak finansal istikrarın desteklenmesi emeliyle yurt içi yerleşik gerçek şahısların döviz ve altın mevduat ve iştirak fonu hesaplarının TL vadeli hesaplara dönüşmesi halinde yatırımcılara dayanak sağlanacağı hatırlatarak “Buna ek olarak, yurt içi yerleşik hükmî bireylerin döviz ve altın cinsinden mevduat hesapları ve iştirak fonlarının vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşmesi halinde mevduat ve iştirak fonu sahiplerine takviye sağlanmasına karar verilmiştir” dedi.

BDDK bilgileri hükmî şahısların 7 Ocak itibariyle hükmî ve resmi kurumların döviz mevduatının 93 milyar 735 milyon dolar düzeyinde olduğunu gösteriyor. 22 Aralık’ta ise 97 milyar 945 milyon dolar düzeyindeydi. Resmi ve hukuksal hesaplarda da 4.2 milyar dolarlık bir azalma yaşandığı görülüyor.

Mevduata nazaran faiz oranı

Bankaların döviz mevduat hesaplarında kur muhafazalı TL mevduata geçişte uyguladıkları faiz oranı mevduatın büyüklüğüne nazaran değişiyor. Bankaların örnek dökümanlarına nazaran en düşük faiz oranı yüzde 18 olurken 100 bin lira ve üstüne yüzde 19, 200 bin lira ve üstüne yüzde 20, 300 bin lira üzerine ise yüzde 21 faiz uygulanıyor.

Tüzelde vergi muafiyeti tartışması

Hüseyin GÖKÇE

İktisat idaresinin dövize yönelik talebin engellenmesi ve mevcut döviz hesaplarının da TL’ye döndürülmesi emeliyle uygulamaya başladığı, kur muhafazalı mevduat sisteminde esaslı bir değişikliğe daha gidiliyor. Merkez Bankası’nın evvelki gün yayınlanan bildirimi ile gerçek bireylerin yanı sıra yurt içi yerleşik hukukî şahıslara de DTH’ları bozdurarak TL’ye geçmeleri halinde kur farkı ödemesi yapılmasının önü açıldı. 31 Aralık 2021 prestijiyle mevcut DTH’ları TL’ye çevrilen kısımları için şirketler kur farkı takviyesinden yararlanabilecekler. Bu uygulamanın şirketler tarafından kabul görmesi için iktisat idaresi yeni bir adım atarak, gerek kur farkı, gerekse dönüşen altın hesaplarının farkına kurumlar vergisi istisnası getiriyor. Lakin dönüşümün 17 Şubat 2022’ye kadar yapılmasıyla birlikte 2021 yılı son süreksiz vergi periyodu için de bu istisnadan yararlanma imkanı getirilmesi, yeni tartışmalara yol açtı.

DÜNYA’ya bilgi veren kaynaklara nazaran şirketlerin 31 Aralık prestijiyle bünyelerinde bulunan dövizde oluşan kur farkı, olağan kaidelerde kurumlar vergisi yararı olarak değerlendirilip ona nazaran vergilendirilmesi gerekiyordu. İstisnanın geriye dönük uygulanması, yani 2021’in son çeyreğini kapsaması, şirketlere büyük vergi avantajı sağlayacak. Ayrıyeten kamunun vergi gelirinde ise değerli ölçüde azalma oluşacak. Öteki bir söz ile döviz rezervinde artış için kamu değerli bir gelir kaynağından da yoksun olacak.

Kur muhafazalı mevduatta Anayasa terslik uyarısı

Canan SAKARYA

Kur muhafazalı TL mevduata ait torba teklifte yapılan düzenlemeye muhalefet partilerinden anayasaya karşıtlık uyarısı geldi. Muhalefet partileri, hazırladıkları karşı oy yazısında düzenlemenin Anayasa’nın ‘vergi ödevi’ başlıklı 73. hususu, ‘özel hayatın gizliliği’ başlığındaki 20. unsurundaki ferdî dataların saklılığı noktasında anayasa alışılmamış olduğunu bildirdi.

CHP, mevduat ve katılma hesaplarının getirilerini kur artışlarına karşı desteklemek hedefiyle Devlet bütçesinden ödenek ayrılmasının vergi yükümlülerinin haklarını ihlal etmesi nedeniyle Anayasa’nın 73. unsuruna karşıt olduğunu belirtti. CHP, bütçeden ayrılacak ödeneğin kamu masraflarını karşılamaya yönelik olduğunu, TL üzerinden belirlenen faiz ile kur artışı ortasındaki farkın kamu masrafı olduğunun öne sürülemeyeceği belirtti. CHP, “Herkes mali gücüne nazaran vergi yükümlüsü olmakla birlikte, vergi yükümlüsü olan herkes, bankalarda mevduat ve iştirak hesaplarına sahip olmayıp, lakin muhakkak gelir seviyesine sahip olan bireyler mevduat sahibi olabilir yahut döviz yatırımı yapabilir. Bu bakımdan gelir seviyesi yüksek olan vergi yükümlülerinin TL mevduatlarının döviz karşısında korunması için mali gücü hudutlu olan vergi yükümlüsünün katkı vermesi Anayasa’nın 73. unsuruna alışılmamış olduğu üzere kamu nimetlerinden yararlanmada ve kamusal külfetlere katlanmada eşitlik unsuruna de aykırıdır” değerlendirmesi yaptı.

Ayrıyeten, teklifte yer alan istenen bilgi ve dokümanları Merkez Bankası ve bankaların Hazine ve Maliye Bakanlığı’na vermelerine ait kararın özel hayatın kapalılığı ve şahsî verilen korunması açısından sıkıntılı olduğunu belirterek, Hazine ve Bakanlığı’na aktarılacak bilgilerin çeşidi ve kapsamının teklifte açıkça belirtilmediğini kaydedildi.

HPD, anayasa karşıtlık vurgusu yaptığı karşı oy yazısında vergi gelirlerinin yalnızca kamu masraflarını karşılamak üzere harcanması gerektiğini belirterek, “ Bu yolla ayrıyeten özel bankalara da para aktarılmış olmaktadır. Bankalar yüzde 14’le mevduat toparlarken yüzde 35’le bu parayı satmaktadırlar. Karı bankalar alırken riski Hazineye kalmaktadır. Vatandaşın vergisiyle büyük karlar elde etmektedirler. Bu stil değişken kararlar ve tutarsız iktisat siyasetleri, dövizde ani artışlara neden olurken, hazineye ek yük getirmektedir” dedi.

YETERLİ Parti, kur muhafazalı mevduatın kanun çıkmadan uygulanmaya konulmasının Türkiye’nin hukuk devleti unsurundan ne kadar uzaklaştığının göstergesi olduğunu belirterek, şu değerlendirmeyi yaptı: “Söz konusu enstrümanın hesap sahiplerine döviz kurunun faiz oranından yüksek olması koşuluyla ödeyeceği fiyatın Hazineye ek yük getireceği bilinmektedir. Bu durum Anayasa’nın 2. hususunda düzenlenen hukuk devleti prensibine karşıttır. Tekrar Anayasa’nın 73. hususuna de terslik göstermektedir, her vatandaşın kamu sarfiyatlarına kendi gücü oranında ortak olacağına işaret etmektedir. Burada Hazine’ye yüklenecek ilave yükün bir kamu masrafı olup olmadığı tartışmaya açıktır.”