AYM: Haberlere erişim pürüzü hak ihlali
Anayasa Mahkemesi (AYM), erişim mahzuru getirilen 9 farklı haber ve 129 URL ile ilgili “pilot karar” verdi. Keskin Kalem Yayıncılık, And Gazetecilik, Birgün Yayıncılık, Yeni Gün Haber Ajansı, Gelenek Basım Yayım, Artı Medya ile gazeteciler Çiğdem Toker ve Şevket Uzun’un internet haber sitelerinde yayımlanan haberlerine erişim manisi kararı verilmesinin tabir ve basın özgürlüğünün ihlali olduğu tarafındaki başvurusunu kıymetlendirdi. AYM Genel Heyeti, basın ve söz özgürlüğünün ihlal edildiğine ve bunun pilot karar olarak uygulanmasına oy birliğiyle karar verirken, müracaatlara farklı ölçülerde tazminat ödenmesine hükmetti.
Karar; erişim manisi getiren mahkemelere ihlalin ortadan kaldırılması için, TBMM’ye ise kararın münasebetinde yer alan düzenlemelerin yapılması için gönderildi. Kararın münasebetinde, Anayasa’ya nazaran kamunun bilgi alma hakkının olduğuna, erişimin engellenmesi kararının haber ve fikir verme hakkına ve halkın haber alma ile fikir alma hakkına müdahale olduğu kaydedilerek, sulh ceza mahkemelerinin verdiği erişim pürüzü kararında dava açanların “şeref ve saygınlığı nasıl zedelediğine” ait açıklama yapılmadığı belirtildi. Kararda mahkemelerin verdiği kararın “birer cümleden ibaret olduğu, bu kararlara yapılan itirazların da yeniden birer cümleden ibaret münasebetlerle geri çevrildiği” açıklandı.
“Orantısız engellemeye elverişli”
Kararın münasebetinde, şunlar belirtildi:
“Basın, kelam konusu kararların alınmasındaki sürece dahil edilmemiştir. Talepte bulunan şahıslarca gösterilen ispatlar ve sunulan görüşler hakkında bilgi sahibi olma ve bunlarla ilgili görüş bildirebilme imkanına sahip olamamıştır. Bireyin kişilik haklarının süratli ve tesirli biçimde korunması muhtaçlığı nedeniyle öngörülmüş yolun birtakım yordama ait teminatları birinci anda sağlayamaması makul görünse bile karşı tarafın hakkına halel gelmemesi için kelam konusu eksiklerin yargılama sürecinin sonraki etaplarında kesinlikle telafi edilmesi gerekir. Bunun için sıkı ve tesirli bir kontrol düzeneği kaidedir. Fakat itiraz mercilerinin kararlarından tüm tarafların dinlenerek, çatışan haklara yönelik dengeleme yapılarak uyuşmazlığın temeli hakkında bir karar verildiği değerlendirilmemiştir. Kanun, birinci derece mahkemelerine sağlanmayan yordama ait garantilerin eksiklerini giderecek tipten bir inceleme yapma vazifesi yüklememektedir. İkinci olarak sulh ceza hakimliklerinin bu yetkiyi nasıl kullanacakları tanım edilmemektedir. Erişimin engellenmesi, tek müdahale yolu olarak belirlenmiştir. Zarurî olmadıkça erişimin engellenemeyeceği belirtilse de bu kural tek başına söz özgürlüğüne yapılabilecek keyfi ve orantısız müdahaleleri önlemeye elverişli değildir.
“Süresiz mahzur oluşturuyor”
Düzenlemenin kısıtlı tesirleri olduğu belirtilse de süresiz olarak mani oluşturduğundan ağır bir müdahale aracıdır ve internetteki ziyanlı içeriklerle öbür başka yollarla çaba edilebildiği sürece başvurulmaması gereken bir prosedürdür. (İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Kabahatlerle Çaba Edilmesi Hakkında Kanun) Hasebiyle kanunun kelam konusu 9. Unsuru kamusal makamların takdir yetkisini daraltarak keyfi davranışların önüne geçebilmek için yargılama hukukunun metoda ait teminatlarının yanında demokratik toplum sisteminin gereklerine uygun ve orantılı karar verilmesini sağlayacak teminatları de içermemektedir. Halihazırda işleyen sistemin tekrar ele alınması muhtaçlığı ortadadır. Parlamento yeni düzenlemeleri mevcut sistemin içinde kalarak da yapabilir. Bu takdirde düzenlemelerin anayasada tanım edilen demokratik toplum tertibinin gereklerine uygun olması ve ihlale yol açmaması gereklidir.
İnternetin sonlandırılmasını düzenleyen kanunların olabildiğince dar bir uygulama alanına müsaade verecek halde tasarlanması ve kullanımının acil bir toplumsal gereksinimin gereklerine özgülenmiş olması gerekmektedir.
Hangi davranış ve olgulara hangi hukukî sonuçların bağlanacağının ve bu bağamda kamusal makamlar için nasıl bir müdahale yetkisi doğacağının belli bir katılık ölçüsü içerisinde ortaya konulması gereklidir. Erişimin engellenmesi üzere durumlara ait haksız fiilin tartısının boyutuna ait bir ölçüt/eşik paha belirlenmesi üzere kriterler oluşturulmalıdır.
Tabir özgürlüğünü kısıtlayan bir yolun keyfi uygulamalara yol açmaması ve özgürlüğün kullanımını ölçüsüz biçimde ortadan kaldıracak seviyede olmaması için gerekli teminatları barındırması elzemdir.
Kararlara itiraz edildiğinde kanıt sunmak da dahil savunmaları ortaya koyma imkanı bulabilecekleri bir yol kurulması yükümlülüktür.
“İstinaf ve temyiz mercilerine açılmalı”
İtiraz merci tarafından verilen kararların istinaf yahut temyiz mercii kontrolüne açılmasının demokratik nizam için vazgeçilmez olan söz ve basın özgürlüklerine yönelik halihazırda ortaya çıkan ihlallerin önlenmesi açısından yaşamsal değerde olduğu unutulmamalıdır.
“Son deva olmalı”
Sulh ceza mahkemelerine kılavuzluk edecek kararlar getirilmelidir. Orantısız ve keyfi uygulamalara yol açmamak için erişimin engellenmesinin mecburî ve istisnai bir önlem olduğu, en son başvurulabilecek deva ve son tedbir olduğu belirtilmelidir.
Düzenlemede erişimin engellenmesi önlemine başvurmadan evvel tesir değerlendirmesi yapılması, gecikmeksizin erişimin engellenmesinin haklı çıkarılması, kullanılan araç ile ulaşılmak istenen legal gaye ortasında makul bir istikrarın sağlanması yükümlülüğü getirilmeli, erişimin engellenmesi dışında alternatif araçlara yer verilmelidir.”
Kararla, TBMM düzenleme yapana kadar bir yıl müddetle AYM’nin önündeki müracaatların değerlendirilmeyeceği de karar altına alındı.
