Bölgesel teşviklerle teşebbüs yatırımları yüzde 71,2 arttı

Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü’nün tesir tahlilleri bilgilerine nazaran, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, bölgesel teşvik uygulamalarının istihdam, yatırım, katma bedel üzere makro göstergeler üzerindeki tesirlerini kapsamlı biçimde tahlil etti.

Yatırım Teşvik Sistemi kapsamındaki uygulamalardan biri olan “Bölgesel Teşvik Uygulamaları” ile yüksek katma pahalı yatırımlar, üretim ve istihdamın artırılması, bölgesel ve büyük ölçekli yatırımların özendirilmesi, memleketler arası direkt yatırımların çekilmesi ve bilhassa bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması hedeflendi. 2020 yılı sonu prestijiyle tüm yatırım teşvik programları kapsamında düzenlenen 50 bin 335 teşvik dokümanının 27 bin 434’ü (yüzde 55’i) bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında düzenlendi. Yalnızca geçen yıl açılan doküman sayısı 10 bin 480’i bulurken bunun 6 bin 460’ı bölgesel teşvik dokümanlarından oluştu.

Teşvik dokümanlarının bölgelere nazaran dağılımı incelendiğinde, en çok evrakın ekonomik gelişmişliğin en yüksek olduğu 1. Bölge’de açıldığı görüldü. Verilen teşviklerin en yüksek fiyatta gerçekleştiği ve ekonomik gelişmişliğin en düşük olduğu 6. Bölge’de ise açılan doküman sayısının, 2. Bölge’de açılan doküman sayısına yakın olduğu hesaplandı.

Teşvik alan teşebbüslerin yatırımlarını ortalama yüzde 71,2 mali paha olarak da 45,5 milyar lira artırdığı belirlendi.

En yüksek istihdam artışı 6. Bölge’de

Uygulanan teşvik programının, teşvik alan teşebbüslerde direkt 535 bin 290 kişilik ek istihdam artışı sağladığı hesaplandı.

Kelam konusu işletmelerde yapılan tahlillerde, çalışanlara ödenen toplam fiyatlarda ortalama artışın yüzde 53,1 civarında olduğu görüldü.

İstihdam artışına olan tesirin yüzde 54,8 olduğu, ödenen maaş artışının istihdam artışıyla paralellik gösterdiği tespit edildi.

Tüm bölgeler için istihdamda bir artış eğilimi olduğu belirlenirken en yüksek artışın yüklü olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki vilayetlerin bulunduğu 6. Bölge’de olması dikkati çekti.

En yüksek tesir katma kıymette

Yapılan tahlillere nazaran, bölgesel yatırım teşvikleri içinde en yüksek tesir katma paha üzerine oldu. Tesir tahlili çalışması, bölgesel teşvik uygulamalarının bir mal ya da hizmetin üretim sürecindeki girdi ve çıktısı ortasındaki farkı tanımlayan işletmenin katma pahasına de büyük yarar sağladığını ortaya koydu.

Bölgesel yatırım teşviklerinin, teşebbüslerin katma pahasına yüzde 101,3’lük direkt tesirde bulunduğu hesaplandı.

Yalnızca kendisini değil, ekosistemini de büyüttü

Öte yandan, yatırım teşviki almış bir teşebbüsün eser sattığı ve aldığı bütün teşebbüsler, teşvik alan teşebbüsün yatırım ekosistemini oluşturdu.

Dolaylı tesirlerin tahlili emeliyle teşvik alan teşebbüslerin satın alma, satış, satın alma oranı ve satış oranı da değerlendirildi.

Yatırım teşviklerinin, yatırım ekosisteminde bulunan teşebbüslere istihdam tesirine bakıldığında, teşvik alan teşebbüse satış yapan işletmeler için yüzde 8,8, satın alma yapan teşebbüsler için de yüzde 10,1 düzeyinde artış görüldü.

Teşviklerin, ekosistemde bulunan teşebbüslere yatırım tesiri incelendiğinde de teşvikten yararlanan teşebbüsten satın alma yapan işletmelerin yatırımlarının yüzde 3 arttığı belirlendi.

Katma kıymet tesiri de teşvik alan teşebbüse satış yapan teşebbüsler için yüzde 8,6, teşvik alan teşebbüsten satın alma yapan teşebbüsler için de yüzde 6,3 yükseliş olarak hesaplandı.

Her 9 kuruşluk vergi teşviki 1 liralık katma bedel artışı getirdi

Yapılan çalışmalar kapsamında bir ek istihdamın teşvik maliyetinin yaklaşık 85 bin 700 lira olduğu, yatırım takviye taahhüdü açısından her 0,99 lira teşvikin 1 lira ek yatırımı beraberinde getirdiği görüldü.

Ayrıyeten, yaklaşık 9 kuruşluk vergi teşvikinin 1 lira katma bedel artışı sağladığı anlaşıldı. Teşvik siyasetlerinin yatırıma tesirinin teşebbüs büyüklüğünden bağımsız olduğu, istihdam tesirinin ise teşebbüs büyüklüğü arttıkça azaldığı gözlemlendi. Teşebbüs büyüklüğüyle gerçekleşen azalış tesirinin, artan yatırımın otomasyonundan kaynaklanabileceği değerlendirildi.

Bölgesel teşvik uygulamaları

Teşvik uygulamaları kapsamında, ülke genelindeki tüm vilayetler 6 bölgede gruplandırıldı. Bu doğrultuda sağlanan takviye ögeleri da bölgelere ve yapılacak yatırımın ölçü ve bölümüne nazaran farklılık gösterdi.

Bölgesel yatırım teşviklerinden faydalanmak isteyen teşebbüsler gerekli şartları sağladıkları takdirde, yatırım teşvik evrakı almaya hak kazanıyor.

Alınan evraklar, belirtilen yatırım ve istihdam şartları yerine getirilene kadar “açık” olarak tanımlanıyor ve bu süreçte yalnızca KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyetlerinden yararlanılabiliyor.

Bölgesel yatırım teşviklerinin öbür ögeleri olan vergi indirimi, sigorta primi patron payı takviyesi, gelir vergisi stopajı takviyesi, sigorta primi emekçi payı dayanağı, faiz takviyesi ve yatırım yeri tahsisinden faydalanılması için teşebbüslerin taahhütlerini yerine getirerek, yatırım teşvik evraklarını “kapalı” duruma getirmeleri gerekiyor.