“Ekonomi, istikrarlı kur siyasetiyle yöneltebilir”
Ahmet USMAN
Egeli ihracatçılar, piyasa iktisadının polisiye önlemlerle yönetilemeyeceğini, tahlilin hukukun üstünlüğü ve demokrasiden geçtiğini lisana getirdi. Bu yılın ekonomik gelişmeleri ve 2022’ye dair beklentiler, Ege Demir ve Demirdışı Metaller İhracatçıları Birliği (EDDMİB) tarafından düzenlenen “EİB Ekonomik Kıymetlendirme Toplantısı”nda tartışıldı. Toplantıya konuşmacı olarak eski Devlet Bakanı Işın Çelebi, Ekonomist Dr. Mahfi Eğilmez ve eski Merkez Bankası Lider Yardımcısı İbrahim Turhan katıldı. DÜNYA Gazetesi Üst Yöneticisi Hakan Güldağ moderatörlüğünde gerçekleştirilen toplantıda kur krizinin finansal krize ve akabinde ekonomik krize dönüşme riskine dikkat çeken konuşmacılar kur istikrara kavuşmadan iktisadın yönetilmesinin mümkün olmadığını belirtti. Konuşmacılar, asıl sorunun öngörülemezlik olduğu görüşünde birleşti.
Toplantının konut sahibi olan EDDMİB’in Lideri Yalçın Ertan, toplantının açılışında yaptığı konuşmada, pandemi sürecinde yaşanan sakinliğin akabinde global seviyede artan talebe süratli yanıt verilmesi, yeni pazarlar bulunarak rekor satışlar yakalanması ile ağustos ayından beri cari fazla verildiğini belirtti. Ertan, “Ancak şu anda kurun çok fazla dalgalanması bizi huzursuz ediyor. 2 ay öncesine nazaran belirsizlik artmış durumda. İhracatçılar krediye ulaşamaz noktaya geldi. Kurun istikrara kavuşması çok değerli, önümüzü net görebilmeliyiz. İthalatın finansmanında soru işaretleri başladı” dedi.
EDDMİB olarak bin 729 faal üyelerinin bulunduğunu ve bu yılı 2.2 milyor dolarlık ihracatla kapatacaklarını anlatan Ertan, “Baz tesiri ile önemli bir artış yakaladık. Lakin 2 ay öncesine nazaran belirsizliklerimiz arttı. Kasım ayında demir-çelik ihracatında aşağıya yanlışsız iniş başladı. Müşterilerimiz küresel kriz yanında Türkiye’deki krizi de dillendirmeye başladılar. Kurlardaki oynaklık ve hammadde fiyatlarındaki değişimlerin önümüzü görmemizi zorlaştırmasının yanında AB ve ABD başta olmak üzere birtakım ülkeler tarafından uygulanan müdafaa tedbirleri, lojistikteki süregelen zahmetler, Avrupa Yeşil Mutabakatı çerçevesinde başlatılacak olan sonda karbon vergisi aşmamız gereken engeller” görüşünü savundu.
“Dünyada enflasyon denetimden çıktı”
Toplantıya online olarak katılan Dr. Mahfi Eğilmez, ABD ve AB’nin de enflasyon sarmalına girdiğini anlattı. Eğilmez, “ABD ve Avrupa mali sıkılaştırmaya başladı tahvil alımını düşürüyor. Faiz artırımı var, hem de öne çekiyor. Türkiye ise faizleri düşürüyor, kuru yükseltiyor. Gaye ise ihracatı artırıp ithalatı ve cari açığı geriletmek, içerde üretimi teşvik etmek, enflasyonu düşürmek. Bu çok işleyecek bir model değil. Bir devletin programı orta vadeli açıklanır. Üç ay evvel açıklanan orta vadeli programda da bu türlü bir model yoktu” dedi.
Dünyada sürpriz yapmaması gereken tek kurumun Merkez Bankası olması gerektiğini söyleyen Eğilmez, “Avrupa, İngiltere ya da gelişmekte olan ülkelerin merkez bankalarında her şey öngörülebilir. Bizde harikulade bir belirsizlik ortamı var. Bunu ortadan kaldırmamız lazım. Türkiye, 2001 krizi sonrası 2010’a kadar meçhullüğü ortadan kaldırdı, beklentileri düzeltti. 2001 krizinden sonra dolarizasyon Türkiye’de yüzde 57’ydi bu düzenlemelerden sonra 2010’da yüzde 29’a indi bugün yüzde 64’deyiz ve yüzde 65’e yanlışsız gidiyoruz. Şu an yabancı yatırımcı Türkiye’yi düşünmez ve gelmez” diye konuştu.
“Lehinize faktörleri ve kaideleri minimize edin”
Güç girdilerinde astronomik artışlar ve tedarikte önemli aksamaların olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Işın Çelebi, “Dünya bir değişimin içinde. Çok kur dalgalanmasının olduğu ülkede yabancı yatırımcı yatırım yapmaz. Piyasada istikrar ve öngörülebilirlik yok. 1 Ocak 2021’den düne kadar olan dolardaki devalüasyon yüzde 95’in üzerine çıktı, son bir ayda yüzde 47’nin üzerinde. Kuru istikrara kavuşturmadan ekonomiyi yönetmek mümkün değil. Yesyeni bir anlayış ve yeni bir ekonomik modele muhtaçlık var” dedi.
Sanayicilere kriz idaresi için tavsiyelerde bulunan Çelebi, şunları söyledi: “Sanayiciler lehlerine olan, kaynak yaratacak, rahat oldukları alanları faktörleri/şartları minimize etmeli. Kriz idaresinin en temel kuralı bu. Kendi dalları ve üretim yaptıkları alanlarda en olumsuz koşullara nazaran kurun bedelini hesap etmeliler. Teknoloji ihracatının gelişmesi gerekiyor. Katma pahalı ihracat yüzde 15 olması gerekirken yüzde 3’ten 2’ye düştü. Bunu artırmanın yolu AB projelerini uygulamaktan geçiyor. Türkiye’nin modeli AB’nin yoludur. Eximbank’ın 500 milyon dolar sermayesi var. Bunu 5 milyar dolara çıkarmak lazım. Eximbank ihracat bankası üzere değil bir ticari banka üzere çalışıyor şu anda.”
“Böyle sürerse kur krizi finansal krize dönüşür”
Dr. İbrahim Turhan da iktisattaki sorunun öngörülebilirliğin kalmaması olduğunu anlatarak, şöyle konuştu: “Eğer öngöremiyorsanız faizi istediğiniz kadar düşürün, sonuç alamazsınız. Türkiye şu an bir finansal kriz yaşamıyor. İktisat idaresinin model değişikliği arayışı sonrası buraya geldi. Model arayışı bu halde olmaz. Ülkeler siyaset ya da model değişikliğine gidebilirler. Ancak bu 5-10-20 yıllık müddetlerde olur. Halbuki yeni model için bize 5-6 ay dişinizi sıkın diyorlar. Üstelik modelde karşılaştırıldığımız ülkelerle hiçbir şeyimiz uyumlu değil. Bugün yaşananların tesirini Mart, Nisan, Mayıs aylarında daha şiddetli hissedeceğiz. Döviz bu seviyede kalsa bile ortalama kur 2021’den 2022’ye yüzde 70 artmış olacak. Enflasyon iddiasını siz düşünün. Şu an TL kalecisiz kadro kadar risk altında.”
MB’nın ne yapacağını iddia etmenin mümkün olmadığını tabir eden Turhan, “MB yol göstermiyorsa, orta vedeli program uygulanmıyorsa kimse önünü göremez. Türkiye endüstrisinin gereksinimi olan hammadde, yarı mamul husus daima ithal geliyor. O yüzden kur çok değerli. Lakin buradan çıkış bu yollarla olmaz. Bu türlü devam ederse kur krizi yakında finansal krize, o da ekonomik krize dönüşür. Bunun gerçekleşmemesi için iktisat idaresi olgusal ve objektif gerçekleri kabul etmeli, tahliller rasyonel ve bilimsel olmalı, anlık yansılar yerine stratejik bakış açısıyla hareket edilmeli” dedi.
“En büyük mağdur Hazine”
Toplantıda kelam alan Türk Eximbank Geçmiş Periyot Genel Müdürü ve Ege İhracatçı Birlikleri Mali Danışmanı Adnan Yıldırım, kalkınma planının rafta olduğunu orta vadeli programın ise yürürlüğe girmeden manasını yitirdiğini söyleyerek, “Kur artışının en büyük mağduru hazine. Hiçbir döviz girdisi olmayan Hazine’nin döviz borcu 2,2 trilyon TL karşılığına geldi” dedi.
