FÖŞ yazdı: İnsanlığın  karanlık 10 yılı:  2020-30

Dünya Bankası’nın 4 gün evvel yayınlanan “Gerileyen Global  Büyüme Potansiyeli” başlıklı 550 sayfalık varlıklı araştırması, FÖŞ’ün 2023-2024 iddialarına ışık tutacak. Kitabın (PDF formatı) yalnızca 150 sayfasını okuyabildim, sonra intiharlık olup terapiye gittim.  Gerçi, bu siyasi her-ü-merç ortasında kimsenin dünya haliyle ilgilenmeye vakti yoktur, lakin hani olur da hükümet değişirse, tekrar yüzümüzü dış dünyaya dönersek diye bu makaleyi kaleme alarak  artık klasikleşmiş iç bayma işlevimi yerine getirdim.

DB’nın temel bulgularını kısaca özetleyeyim: Covid-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşın akabinde uzun vadeli potansiyel büyüme oranlarına ait birinci kapsamlı değerlendirmenin yer aldığı raporda, global iktisadın enflasyona yol açmadan büyüyebileceği azamî uzun vadeli oranın 2030’a kadar 30 yılın en düşük düzeyine ineceği kaydedildi.

Bir manada, yıllık %2.2’ye; kişi başı olarak %1.5’e düşecek büyüme oranı çok enflasyon üretmeden büyüme olarak anlaşılmalı.

2020-2030 devrinde 2009 ve 2020 resesyonları, iklim değişikliğinin gitgide tırmanan maliyeti, Covid-19 pandemisinin hasarı ve hala süren Rusya-Ukrayna savaşının olumsuz yan etkilerinin bedelini ödeyeceğiz.

Söz konusu düşüşün gelişmekte olan ekonomiler için birebir derecede sert olacağı, 2000 ile 2010 ortasında yılda yüzde 6 olan ortalama potansiyel büyüme oranının bu 10 yılın geri kalanında yılda yüzde 4’e düşeceği kaydedildi.   Bakın, bu nokta değerli. Zira hala binlerce fon banka iflasları Gelişmekte Olan Ülkelere (GOÜ, Piyasalar = GOP) yayılmaz diye durum almakla meşgul. Yayılmaz da, büyüme yavaşlarsa, GOP da para kazandırmaz.

DB,  büyüme kıtlığının global bir finansal kriz yahut resesyona yol açması durumunda çok daha keskin olacağı ihtarında bulundu.  21ci Yüzyılda küresel büyümeye ivme kazandıran tüm ögelerin güç kaybedeceği iddiası var. Nedir bunlar?:  İşgücü artışı, sabit sermaye formasyonu, total girdi verimliliği ve sınırötesi ticaret.

DB’na nazaran, bu derece düşük büyüme sefaleti artıracağı üzere, GOÜ’in iklim değişikliğiyle baş edecek bütçe kaynakları üretmesini de zorlaştıracak. Ayrıyeten toplumsal çalkantı, savaşlar ve iklim değişikliğinin beraberinde getirdiği mecburî göçlerin de önemli bir sorun haline gelmesi beklenebilir.

DB raporunda enflasyonu bulmadığım için naçizane araştırmalarımda   2023-2024 periyodunda KPMG’nin 29 Mart tarihli enflasyon kestirimlerini kullanırım. KPGM’e nazaran, Gelişmiş Ülkelerde ortalama enflasyon 2023 yılında %5.3, 2024 yılında ise %3.2 olacak. Bu öngörüler yeni OECD iddiaları ile az-çok dengeli ve o tarihte nerdeyse 2 yıl sürmüş olan düşük büyümenin dahi enflasyonu amaca yakınsatmakta zorlanacağının sözü.

Beni asıl ilgilendiren, DB raporunun baz senaryosunu değil, habis şokları da içeren karamsar projeksiyonu.  Bunun 4 temel nedeni var. Birincinin, The Economist’in araştırmasına nazaran,  banka iflasları sonrasında ABD ve Euro-Bölgesi’nin bu sene resesyona girmesi çok mümkün. İkincisi, ABD ve AB’de süregelen, bankalardan mevduat çekilişi mali kriz tehlikesinin tam olarak geride kalmadığının işareti. Ek olarak, Gelişmiş Ülkelerde (GÜ) değil lakin, GOÜ’da uzun süren yüksek faiz ve düşük büyüme oranlarının borç krizlerine yol açabileceği tasası DB raporunda da yer alıyor.

Dün Financial Times’da yazan John Plender, üstünde uzun vakittir baş yorduğum bu  muammada ipuçları verdi:  Artık, istikrarlı büyüme ve tam istihdamla dengeli enflasyon %2 değil, %3 civarında olmalı. Ancak, rezerv para Merkez Bankaları’nın enflasyondan çok beklentileriyle uğraş ettiği bu kritik devirde, TCMB’nin geçmişte  yaptığı üzere maksat değiştirilmez. Ne demek istiyorum?  ŞAYET Plender haklıysa, ABD doları cinsinden kısa vadeli faiz %4’ten aşağı düşmez.  Paranın bu derece değerli olduğu bir dünyada sabit sermaye yatırımları ve teknolojik inovasyonun da cılız seyretmesi tehlikesi büyük.

Devam edeyim, Ukrayna Savaşı’nın bu yıl bitmeyeceği bence kesin. Carnegie International’da yazan Judy Dempsey’e nazaran, Büyük Güçler Savaşı artık geri dönülmez eşiği aştı. Karşı kamplar bu savaşın Ukrayna için değil, önümüzdeki 10 yılda hangi kampın dünya tertibini şekillendireceği yarışı üzerine cereyan ettiğini çok hoş özetliyor.  Savaşın bu kadar uzaması güç ve besin emtialarında büyük oynaklıklar yaratacağı üzere, bir noktada gerçek iktisat ve finans dünyasında risk primini önemli ölçüde artırma potansiyeline haiz.

Kutuplara bölünen dünyada ticaret hacmi genişlemekte zorlanacağı üzere, GOÜ’in GÜ yakalamaları için en büyük fırsat olan hizmetler dalı de teknolojiye aç kalır, güdük kalır.

Bu risk ögeleri 2020-2030 devrinde küresel büyümeden yıllık 0.2-0.9 puan ortası çalabilir ki katiyen stagflasyon manasına gelir.

Türkiye insanlığın karanlık çağında yarısı minimum fiyatta çalışan, yarısı da yarım kuru ekmeğe bedel emekli maaşıyla zahmet çeken nüfusunu nasıl kurtaracağını düşünmeli. Ayrıyeten Anadolu iklim değişikliğinden en çok etkilenecek coğrafik bölgeler ortasında yer alırken, 10 yıl sürecek bir karanlık çağ, Orta Doğu, İran ve Kuzey Afrika’dan tonla göç getirecek.

DB optimist senaryodan da bahsediyor. ŞAYET seçimlerde Millet İttifakı başa gelirse, bu optimist senaryoya giden temel taşları döşenebilir. (Yok, Erdoğan kazanırsa, hepimize barsaklara kadar döşenebilir).  Nedir bu temel taşları? Birincinin, bayanın işgücüne iştirakinin yükseltilmesi. İkincisi, ezbere değil, marifete yönelik eğitim. Üçüncüsü, derhal aklı başında bir iklim değişikliğiyle gayret statejisi yayınlayıp hala dünyanın en süratli büyüyen sermaye piyasalarından biri olan ESG (Çevresel, Toplumsal, Yönetişim)  tahvillerinden aslan hissesini almak.

En değerlisi derhal hak, hukuk, adalet. Derhal, yarından tezi yok! Zira, Rusya ve Çin örnekleri çok açıkça gösteriyor ki, bu 3 kavramın ekonomik hayata taraf vermediği ülkelere ne teknoloji, ne istihdamı ve üretim potansiyelini genişletecek cinsten sermaye geliyor.

Bahar gelecek eşşeğim, ılık meltem rüzgarları kıçımıza üfürürken, birlikte anıracağız aşk namelerini. Sen bir kaç ay daha arpasız yönetim et işte.

FÖŞ