İç piyasada yaşanan sakinliğe karşı uygun finansman aranıyor!

Merve YİĞİTCAN

Tüketicinin yüksek enflasyon karşısında satın alma iştahı gitgide azalırken, geçen yıla nazaran genel maliyetleri ortalama yüzde 50 artan firmaların işletme sermayeleri, bilhassa iç piyasaya çalışanlarda erimeye devam ediyor. İşletmeler, içeride işlerin geçen yıla nazaran yüzde 40 civarında düştüğü görüşünde. Geçtiğimiz ay kapasite kullanım oranı tüm mal kümelerinde düşerken, İSO İmalat PMI ocakta son 8 ayın en düşük düzeyini gördü. Üretici fiyatlarındaki maliyet artışlarını yakalamaya çalışan tüketici fiyatlarında ise artış bir mühlet daha devam edecek. Öte yandan uzmanlar global iktisattaki sakinliğin tesiriyle ihracatın da yavaşlama devrine girebileceğini belirtiyor. Gerçekten İSO İhracat İklimi Endeksi’nin 11 ayın en düşüğüne gerilemesi bunun işaretlerinden birisi olarak dikkati çekiyor. Tüm bu göstergeler gerçek kesim temsilcilerinin bir kısmında ‘Acaba stagflasyona mı sürükleniyoruz’ telaşı yaratıyor. İktisatçılar ise genel iktisatta stagflasyon konuşmak için çok erken olduğunu vurgularken, iç piyasa özelinde ise işaretlerin hissedildiğini doğruluyor.

Genel maliyetler yüzde 50 arttı

Dışarıda global hammadde ve güç fiyatlarındaki artış, içeride TL’deki paha kaybı enflasyonist ortamı körüklerken, işletmeler önemli maliyet artışlarıyla yüzleşmeye başladı. Geçen yıla nazaran ortalama bir işletmenin maliyetleri güçte yüzde 80, işçilikte yüzde 40, kiralarda yüzde 25, iç nakliyatta ise yüzde 50 artmış durumda. Genel maliyetlerde ise ortalama artış yüzde 50’yi buldu. İç piyasa temsilcileri, bilhassa döviz konumu açığı olan işletmelerin bilançolarının kasım ayından itibaren önemli oranda bozulduğunu söylüyor. Öte yandan maliyet artışlarının tetiklediği enflasyon tüketici tarafında da alımları yavaşlatmış durumda. Yüzde 48,69 olan yıllık enflasyonun ilerleyen aylarda daha da artması, tüketicinin bir ölçü daha kabuğuna çekilmesine neden oluyor. Tüm bu gelişmeler, iç piyasada hissedilir bir sakinliğe neden oldu. Birtakım dallarda işlerin geçen yıla nazaran yüzde 30-40 mertebesinde gerilediği belirtiliyor.

Datalar sakinlik sinyali veriyor

Bu sakinlik kapasite kullanım oranları ve imalat PMI datalarında de görülebiliyor. Merkez Bankası bilgilerine nazaran, imalat sanayi genelinde kapasite kullanım oranı bir evvelki aya nazaran 1,1 puan azalarak yüzde 77,6 düzeyine gerilerken, tüm mal kümelerinde gerileme yaşandı. İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat PMI, ocakta 50,5 olarak ölçülerek aralık ayındaki 52,1 olan düzeyin altında ve son 8 ayın en düşük düzeyinde gerçekleşti. Takip edilen 10 bölümün dokuzunda üretim yavaşladı. Ocak ayında toplam yeni siparişler üst üste dördüncü ay yavaşlama kaydetti.

“Önce öngörülebilirlik gerekiyor”

Sakinlikten çıkış arayan iç piyasa, tahlili işletme sermayelerinin güçlendirilmesinde ve tüketicinin alımını canlandıracak birtakım adımların atılmasında görüyor. Fakat öncelikle inanç ve öngörülebilirlik kuralı arıyor. Türkiye Makine Federasyonu (MAKFED) Lideri Adnan Dalgakıran mevcut durumda iç piyasanın hareketlenmesi için öncelikle itimat ve öngörülebilirliğin kural olduğunu kaydetti. “Yapay teşvik ve dayanaklarla tüketime hareket getirmenin mümkün olmadığını sanıyorum” diyen Dalgakıran, iktisadın stabil hale gelmesi gerektiğine işaret etti.

“Tüketiciye kredi ve taksit kolaylığı şart”

İstanbul Tüccarlar Kulübü Lideri İlker Önel, besin kesiminde geçen yıla nazaran satışlarda yüzde 40 düşüş olduğunu söyledi. Finansman ve güç maliyetlerinin çok ağır olduğunu söyleyen Önel, “Enerji maliyetlerine yönelik bir teşvik pek mümkün görünmüyor. Maliyet artışı kaynaklı işletme sermayesinin döndürülmesi zorlaştı. İşletme sermayelerinde önemli kayıplar var. Bilançolar çok düşük çıkacak, bankalar kredi limitlerini düşürecek. İç piyasa için büsbütün bir nakit takviyesi olması değerli. KGF limitlerinin yükseltilip tabana yayılması gerekiyor. Birebir vakitte perakende dalında kimi noktalarda taksit sayısını artırılması piyasaya hareket kazandırabilir” sözlerini kullandı. Mobilya Dernekleri Federasyonu (MOSFED) Lideri Ahmet Güleç de, iç piyasanın hareketlenmesi için tüketicinin mal ve hizmete erişiminin kolaylaştırılması gerektiğini belirtti. Güleç, “Tüketici kredileri daha makul şartlı olmalı. Birebir vakitte bizim dalımız için bilhassa taksit sayısının artırılması koşul. Talebimiz taksit sayısının 18’e çıkarılması” dedi.

“Maaş artırımlarına uzun vadeli bakılmalı”

TOBB, Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayii Meclis Lideri Yavuz Eroğlu, sakinliğin aşılması için maaş artırımlarının kıymetine dikkat çekti. Eroğlu, “Hem kamu hem de özel kesim artırımlara uzun vadeli bakmalı. Minimum fiyata yapılan yüksek oranlı artırım orta kademede görülmedi, yüzde 20-30 ortasında gerçekleşti. Şimdi artırım yapmayanların bu oranı daha da üst çekmesi, yapmış olanların da yıl içinde iyileştirmeler yapması gerekiyor. Bu kaçınılmaz” dedi. Eroğlu ayrıyeten, kamunun da tüketicinin mal ve hizmete daha rahat ulaşmasını sağlayacak adımları atması gerektiğini, kimi vergilerin düşürülmesi gerektiğini savundu. Birebir vakitte tüketici kredisinin daha erişilebilir ve daha uygun maliyetli olması gerektiğini de söyleyen Eroğlu, yatırımların da artması gerektiğini savundu. Eroğlu, “Teşvik sisteminin alandaki uygulamaları kolaylaştırılmalı. Yatırımlar için uygun vadeli ve maliyetli finansman olmalı. Bu halde artacak yatırımlar da iç piyasayı hareketlendirir” diye konuştu.

“Büyümenin düşüş suratı sert, stagflasyon üzere hissettiriyor”

Piyasadaki sakinlik ve yüksek enflasyon gerçek kesim temsilcileri ortasında stagflasyon riskinin konuşulmaya başlamasına neden oldu. Lakin iktisatçılar genel iktisat için şimdi ufukta bir stagflasyon olmadığını belirtiyor. Fakat piyasadaki sakinliğin stagflasyona benzetilmesine de hak verenler var. Ekonomist Erhan Aslanoğlu, olağan şartlarda kurların bu derece artış gösterdiği ve gerisinden enflasyonun arttığı devirlerin peşinden bir stagflasyon yaşandığını söylerken, Türkiye’de 1994 ve 2001’de bunun net örneklerinin görüldüğünü hatırlattı. Aslanoğlu, “Bu sefer de bu türlü bir risk var lakin farkı şu: İhracat treni gitmeye devam ediyor. Geçmişte kur artışı ve enflasyon artışı ekonomiyi stagflasyona götürür; bir mühlet sonra kurların tesiri ile ihracat artar ve iktisat yavaş yavaş düzelmeye geçerdi. Artık ihracat treni gitmeye devam ettiği ve muhtemelen turizmin de devreye gireceği beklentisi ile bu sefer bir stagflasyon olmadan bu süreci geçireceğiz üzere görünüyor” dedi. Lakin burada iç piyasa ve dış piyasayı ayırmak gerektiğini söyleyen Aslanoğlu, “İç piyasaya dönük üretim yapanlar ve hizmet kesimleri stagflasyonu hissediyor. Bunu İstanbul’un trafiğinde de gördük. Ekonomin bütününde olmasa bile iç piyasa açısından stagflasyon olduğunu söylemek mümkün. Türkiye piyasası iç piyasa yüklü bir iktisat. Bunu hissetmesi doğal. Hem üretimde gerileme hem enflasyon var. Türkiye’de yüzde 11 civarında varsayım ettiğimiz bir büyüme yaşadık geçen yıl. Gerisinden kelam konusu büyüme şu an yüzde 3’lere geriliyor. Artı büyüyeceğiz ancak düşüş suratı çok sert olduğu için bu da bize stagflasyon üzere hissettiriyor” tabirlerini kullandı. Ekonomist Fatih Özatay ise, stagflasyon olması için iktisadın daralması gerektiğini, geçen yıl yüzde 11 civarı bir büyüme olduğunu, bu yıl da iktisatta daralmasının beklenmediğini, şu kurallarda stagflasyonu konuşmak için çok erken olduğunu söz etti.