İsviçre basınından Türkiye’nin özeti: “Zor bir istikrar. Doğu ile Batı ortasında Türkiye”
Seçim tarihi yaklaştıkça dünyadaki çeşitli basın kuruluşları Türkiye’deki seçim atmosferini yakından takip etmeye devam ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçimlerde alacağı oy oranı, mümkün seçim kaybı, muhalefetin seçimi kazanması durumunda Türkiye’nin değişikliğe gideceği siyasetleri, dünya basınının satırlarında yer alıyor.
İşte dünya basınında Türkiye gündemi…
ABD BASINI
AL MONITOR: “TÜRKİYE’NİN MUHAFAZAKAR GENÇ BAYANLARI ERDOĞAN’I VE AKP’Yİ TERK EDECEK Mİ?”
Siyasi analistlere nazaran 14 Mayıs’taki seçimlerde 20 yıllık iktidarının en kuvvetli imtihanlarından birini verecek olan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), en kıymetli desteklerinden biri olan muhafazakar bayanlar ortasındaki üstünlüğünü kaybediyor. Toplumsal Demokrasi Vakfı Lideri Rasim Şişman’ın Al-Monitor’a verdiği bilgiye nazaran 1.067 bayanla yapılan bir anket, 2018 seçimlerinde iktidar partisine oy veren bayanların yalnızca yüzde 68,7’sinin tekrar bu partiye oy vereceğini ortaya koydu.?Rapor, Alman Friedrich Ebert Vakfı ve Panaliz Anket ve Araştırma Şirketi iş birliğiyle hazırlandı.
Ankete nazaran bu oranın yüzde 7,8’i muhafazakar bayanları etkin olarak destekleyen ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisine (CHP), yüzde 2’si ise genel lideri ya da eş lideri bayan olan iki siyasi partiden biri olan milliyetçi GÜZEL Partiye gidecek. SODEV anketi, 14 Mayıs’ta cumhurbaşkanlığı seçimlerinin birinci tipiyle birebir anda yapılacak olan meclis seçimlerinde nasıl oy kullanacakları konusunda yüzde14’lük bir kısmın kararsız olduğunu ortaya koyuyor. Şişman ve ALF anket ve araştırma şirketinin yöneticisi Ali Süslü, bayan oylarının yüklü olarak CHP ve YETERLİ Parti üzere büyük partilere gideceğine inanıyor. ALF tarafından ocak ayında yapılan bir anket, bayan seçmenler ortasında klasik olarak birinci parti olan AKP’nin, -geçen ay bayan düşmanı gündemleri olan iki İslamcı partiyle yaptığı tartışmalı ittifaktan evvel bile- CHP’nin (yüzde 29,2) akabinde ikinci parti (yüzde 26,5) haline geldiğini gösteriyor.
Araştırmada UYGUN Parti bayan oylarının yüzde 18,8’ini alırken, AKP’nin uzantısı DEVA yüzde 3,8 ile Devlet Bahçeli’nin ataerkil Milliyetçi Hareket Partisinin (MHP) biraz üzerinde yer alıyor. Kürt yanlısı Halkın Demokrasi Partisi (mecliste en fazla bayan milletvekiline ve bir bayan parti eş liderine sahip) oyların yüzde 7,4’ünü alıyor. Bayanlarla ilgili ikinci bir anketin yolda olduğunu söyleyen Süslü, muhafazakar HÜDA PAR ile Yeni Refah’ın ittifakının akabinde AKP ve seçim müttefiki MHP’den kopmaların devam edeceğini öngördü.
Genç muhafazakar bayanların oylarını nereye verecekleri sorusu tanınan kültürde “Nursema kime oy verecek?” sorusuyla somutlaştı. “Kızılcık Şerbeti” isimli siyasi içerikli TV dizisinin bir karakteri olan Nursema, tertemiz başörtüsü, İslam hakkında derin bilgisi, itidalli hali ve iğneleyici lisanıyla genç, burjuva bir Müslüman bayanın beden bulmuş hali olarak sunuluyor.?Hat sanatkarı olarak memleketler arası bir meslek hayali, varlıklı muhafazakar ailesinin onu “dindar bir ailenin” oğluyla evlenmeye zorlamasıyla paramparça olur; bu ailenin oğlu düğün gecesi evvel ona tecavüz etmeye kalkışır, sonra da onu pencereden aşağı atar. Dizinin Sünni inananları tasvir etmesi ve dizide Nursema’ya yardım etmek için toplanan “liberalleri” yüceltmesi nedeniyle kimi muhafazakar gazete ve köşe muharrirlerinin şikayette bulunmasının akabinde dizi, Türkiye’nin medya izleme kuruluşu RTÜK tarafından “kadına yönelik şiddeti teşvik ettiği” gerekçesiyle cezalandırıldı.
Siyasetçiler de olaya el attı. CHP’nin kıdemli üyelerinden Gürsel Tekin, “Eğer Erdoğan kazanırsa Nursema’nın beyanı temel olmayacak. Evlendiği gün eşini camdan atan ruh hastası korunacak. Şayet Kılıçdaroğlu kazanırsa Nursema’nın beyanı temel olacak, bu ruh hastası hesap verecek, Nursema boşanacak, nafaka alacak ve yeni bir hayat kuracak.” diye tweet attı. Toplumsal cinsiyet ve yoksulluk uzmanı Sehide Zehra Keleş, “Genç dindar bayanlar, AKP’den süratle kopuyor. Lakin AKP’den kopmak her vakit muhalefet partilerine yönelmek manasına gelmiyor.” dedi. Müslüman feminist bayan derneği Havle ile yakın çalışan Keleş, sol görüşlü Politik Yol’daki köşesinde şöyle yazdı: “Siyasi partilerin hepsi başörtülü aday gösterecek lakin bu ikna edici olmaktan uzak hatta kâfi bile değil. Siyasi partiler (başörtülü) Nursema’nın oyları için yarışırken, Nursema şiddete maruz kaldı, öbür (siyasi) kamplardan bayanlarla ittifaklar kurdu ve artık kendini dar tariflere bağlı hissetmiyor. Gereksinimi olan şey bir özgürlük ve bir ortada yaşama alanı.”
“Seçim Nasıl Kazanılır?” kitabının müellifi Şeyda Taluk, AKP’nin artık muhafazakar bayanların oylarını hafife alamayacağı görüşünde. Al-Monitor’a konuşan Taluk, “AKP tabanda yürüttüğü enerjik çalışmalarla ülkenin dört bir yanındaki muhafazakar konut bayanlarıyla güçlü bağlar kurdu, onlara bir ağ, toplumsallaşma fırsatları ve kızlarının daha uygun bir hayata sahip olabileceği umudu sundu.” diyor. “Ama jenerasyon değişti. Başörtülü genç bayanlar, artık hükümet değişirse başörtüsü yasağının geri döneceğinden korkmuyor. Yolsuzluk, kayırmacılık ve eşitsizlik öyküleri dindar konut bayanlarının yüreğini kırıyor. Tüm bayanlar yüksek hayat pahalılığının kasvetini hissediyor.” Reçel üzere yeni platformlarda görüşlerini lisana getiren genç Müslüman bayanlar, AKP’nin aile ve annelik konusundaki görüşlerine katılmıyor. Ayrıyeten partinin ataerkil yapısının kendilerini ne partinin ne de iş dünyası ve medyadaki yandaşlarının karar alma süreçlerine dahil etmeden “asker” olarak kullandığından şikayetçiler.
Taluk, “Hem AKP hem de kimi muhalefet partileri, Ankara’nın İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesinin gerçek tesirini kavrayamadılar. Pek çok erkek siyasetçi mevzuyu tabana dokunmayan entelektüel bir tartışma olarak küçümsedi. Lakin yanıldılar. Bu, AKP’nin bayan seçmenleriyle bağlantılarında kıymetli bir dönüm noktası oldu.” dedi. Taluk, meclis seçimlerinde AKP’nin oyları düşse bile Erdoğan’ın muhafazakar bayan seçmenler ortasında hâlâ tanınan olduğu ikazında bulunuyor. Misal formda İstanbul merkezli anket şirketi Türkiye Raporu’nun Mart Raporu’na nazaran cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bayanların yüzde 45,1’i Erdoğan’a, yüzde 34,5’i Kılıçdaroğlu’na oy vereceğini söylerken, erkek seçmenlerin yüzde 34,7’si Erdoğan’a, yüzde 46,7’si Kılıçdaroğlu’na oy vereceğini belirtti. Tıpkı ankete nazaran Kılıçdaroğlu yüzde 47 ile Erdoğan’ın yüzde 7 önünde yer alırken, yüzde 5,4 ise kararsız.
ALMANYA BASINI
NEX24: “TÜRKİYE… MUHALEFET SEÇİMLERE İKİ PARTİYLE KATILIYOR”
Türkiye’nin ana muhalefet bloğu olan Millet İttifakı, seçimlere CHP ve YETERLİ Partinin liderliğinde katılacak. Buna nazaran de öbür dört parti, CHP listesinden aday adayları gösterecek. Türkiye’nin altı partiden oluşan ana muhalefet bloğu olan Millet İttifakı, 14 Mayıs’ta yapılacak milletvekili seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve YETERLİ Partinin listelerinden girecek. Öbür dört parti olan Saadet Partisi, Demokrat Parti, DEVA ve Gelecek Partisi, milletvekili adaylarını CHP’nin listesinden gösterecek.
Partiler, protokollerini 7 Nisan’da Yüksek Seçim Konseyine (YSK) sundu. Yedek aday isimlerinin YSK’ya bildirilmesi için son tarih 9 Nisan’dı. CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek YSK önünde, “Bugün seçim ittifakı için ek bir protokol sunduk. CHP ve ÂLÂ Parti kendi logolarıyla seçime katılacak. Öbür dört parti ise CHP listesi üzerinden seçime katılacak.” açıklamasında bulundu. 14 Mayıs’ta Türkiye’de meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacak. Muhalefetin büyük bir kısmı, CHP liderliğinde altılı bir ittifak oluşturdu.
Görevdeki Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İslami muhafazakar AKP ile milliyetçi MHP ve küçük bir parti olan BBP ile ittifak halinde seçimlerde yarışıyor.
İNGİLTERE BASINI
THE SUNDAY TIMES: “TÜRKİYE’NİN 74 YAŞINDAKİ BİLGESİ KEMAL KILIÇDAROĞLU, ERDOĞAN DEFTERİNİ KAPATMAK İSTİYOR”
Kemal Kılıçdaroğlu çocukken dahi çok derecede sessizdi. Altı kardeşi Türkiye’nin doğusundaki ücra dağlarda, yolları bile olmayan taş meskenlerinin yakınındaki meralarda koşturup oynarken o sakin kalarak kendini okumaya verirdi. Dersimli kitapsever çocuk artık Türkiye Cumhurbaşkanı olma yarışında siyasi düşmanı, gösterişli ve çok popülist Recep Tayyip Erdoğan ile baş başa. Kılıçdaroğlu’nun ağabeyi 76 yaşındaki emekli öğretmen Yusuf Ziya yazlığının dışında bir ayva ağacının gölgesinde otururken “Artık hiç olmadığı kadar yakın. (…) Özgürlük ve demokrasi için kazanmak zorunda.” biçiminde tabir ediyor. Kılıçdaroğlu’nun cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerini kazanması, Türkiye’nin yirmi yıllık daha gürültücü, daha otoriter idaresine karşı sessiz çalışmanın, uzlaşının ve birliğin zaferi olarak çarpıcı bir siyasi galibiyet olacaktır. Eşi Selvi ile Ankara’da mütevazı bir apartman dairesinde oturan emekli kamu vazifelisi, Erdoğan’ın Ankara’da yaptırdığı 1.150 odalı Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı üniversiteye dönüştürme kelamı verdi. Laik muhalefet partisi CHP’yi Genel Lider olduğu 2010 yılından bu yana birçok seçim mağlubiyetine sürükledi lakin şu anda anketler onu yaklaşık yüzde 44 oyla Erdoğan’ın biraz önünde gösteriyor. Ne var ki birinci çeşitte kazanmak için oyların yüzde 50’den fazlasını alması gerekecek.
CHP içindeki bir kısım muhalifler ve geniş manada muhalefet, onun çok yaşlı, çok sessiz ve kazanamamayla çok bağlı olduğunu söylüyor. Erdoğan’ın ya da CHP’nin yükselen yıldızı İstanbul Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu’nun ferdî karizması kendisinde yok. İsminin açıklanmasını istemeyen CHP’nin müttefiki bir siyasetçi “Kılıçdaroğlu’nun aday gösterilmesi dar görüşlülük ve nasıl saplanıp kaldıklarını, bu statüsel zihniyetin içinde nasıl takılıp sıkıştıklarını gösteriyor. Her vakit kaybeden bir ismi her vakit kazanan bir ismin karşısına çıkarın.” dedi. Lakin Kılıçdaroğlu’nun destekçileri onu artık vakti gelmiş kurnaz ve usta bir siyasetçi olarak görüyor.
Erdoğan’dan soğuyan üst seviye bir Türk iş insanı “Belki de Türkiye kâfi karizmaya sahiptir.” formunda konuştu. Kılıçdaroğlu 2017 yılında başarısız darbe teşebbüsünden sonra toplu tasfiyeleri ve tutuklamaları protesto etmek için Ankara’dan İstanbul’a binlerce destekçisiyle birlikte yürüdü. Bu yürüyüş Gandi’nin tuz yürüyüşüne benzetildi. O devir bana yaptığı açıklamada Erdoğan’ı kastederek “Önümüzde bir duvar var. Türkiye’ye demokrasiyi geri getirmek için bu duvarı yıkmamız gerekiyor.” demişti. Toplumdaki endişe iklimini ortadan kaldırmak istiyordu. Geçen ay Kürt yanlısı HDP’nin de üstü kapalı takviyesiyle milliyetçiler, İslamcılar ve laikler de dahil olmak üzere altı muhalefet partisini birlikte olmaya ve Erdoğan’a karşı yalnızca kendisini aday çıkarmaya ikna ederek tahminen de mesleğinin en büyük siyasi zaferini kazandı.
CHP’nin önde gelen isimlerinden biri “Ülkeye gerçek ve gerçek bir değişim getirmek istiyor. Orkestranın şefi. Cumhuriyeti değiştirmek ve gerçek bir birlik iletisi getiriyor.” diye belirtti. Şii İslam’ın bir kolu olan ve hümanizmi, barışı ve cinsiyet eşitliğini savunan Alevilik inanç sisteminden biri olan Kılıçdaroğlu kazanması halinde Türkiye’nin Sünni olmayan birinci cumhurbaşkanı olacak. Bugün için Aleviler Türkiye’nin 85 milyonluk nüfusunun yüzde 16’sını oluşturuyor. Geri kalanların neredeyse tamamı Sünni ve etnik olarak karışık durumdalar. Alevilerin bir kısmı Kürt, bir kısmı Türk ya da Türkmen. Çağdaş Türk devletindeki tarihleri kan ve güvensizlikle dolu.
Türkiye Cumhuriyeti, Mustafa Kemal Atatürk yönetimi altında 1923 yılında kurulduğunda, Osmanlı İmparatorluğunun son derece kozmopolit ve çok kültürlü kalıntılarını sırf Türklerin yaşadığı bir hale dönüştürmek için bir kampanya başlattı. Hükümet, Yunan, Yahudi, Alevi ve Ermeni ya da Süryani/Asuri Hristiyan olmanın bir halde Türk olmaktan daha bedelsiz olduğu fikrini dayatarak azınlık ırklarını dinlerini ve lisanlarını bastırmaya çalıştı. Kürtler için durum daha çok boyuttaydı; 1991 yılına kadar on yıllar boyunca hükümet, var olmadıklarını argüman etti. Yirminci yüzyıl boyunca Türkiye’deki azınlıkların birden fazla öldürüldü, hudut dışı edildi ya da öteki bir biçimde ülkeyi terk etmeye zorlandı ve kalanlar da kökenleri konusunda sessiz kalmayı ve “Türklüklerini” ön plana çıkarmayı öğrendi.
1937-1938 yıllarında lokal bir isyanın akabinde Türk askerleri, tarihçilerin varsayımlarına nazaran on binlerce Alevi erkek, bayan ve çocuğu, Kılıçdaroğlu’nun ailesinin konutunun etrafındaki -yerel halkın Dersim dediği ve Atatürk periyodunda ismi Tunceli olarak değiştirilen- dağlık bölgede öldürdü. Tarihçiler periyodun hükümetinin bunu uygarlaştırma misyonu olarak gördüğünü söylüyor. 2011 yılında devrin başbakanı Erdoğan cinayetleri “katliam” olarak nitelendirdi ve yarım özür diledi. Kılıçdaroğlu’nun teyzesi de dahil olmak üzere ailesinden 40 kişi o devir öldürüldü. Kılıçdaroğlu yıllarını katliamları araştırmakla ve müthiş olayların tarihi evraklarını ve evraklarını derlemekle geçirdi. Kılıçdaroğlu’nun kuzeni 56 yaşındaki Düzgün Karabulut geçen hafta Dersim’de bir kafede buluştuğumuzda şunları anlattı: “Yaşlılar bize her şeyi anlatmadı. Zira anlatırlarsa bizi devletten nefret etmeye kışkırtacaklarını düşündüler. (…) Annem en sonunda bana anlattığında bir hafta uyuyamadım. Bir hiç uğruna sivilleri, çocukları, bayanları öldürdüler.”
O vakitten bu yana geçen on yıllar boyunca Aleviler ayrımcılığa ve Türk milliyetçilerinin ataklarına maruz kaldılar. Sivas’ta 1993 yılında bir otelde onlarca Alevi aydının vefatına yol açan yangın da buna dahil. Yangın saldırganları hiçbir vakit yakalanmamış olsa da büyük ölçüde çok milliyetçiler sorumlu tutuldu. Erdoğan’ın birinci periyotlarında azınlıkların durumu güzelleşmeye başladı. Türkiye’deki 14 milyon Kürtle temas kuruldu, gerillalarla barış süreci başlatıldı ve arşivlerin açılacağı ve dünyanın büyük kısmının soykırım olduğuna inandığı Ermenilerin katledilmesinin gerisindeki gerçeklere karar vermeleri için tarihçilerin erişimine müsaade verileceği kelamı verildi.
Ballıca mezrasında büyüyen yedi kız ve erkek kardeş, babalarının Bingöl’de iş bulup köyü terk etmelerinden sonra Kemal Kılıçdaroğlu okulunda başarılı oldu ve sınıfını birincilikle bitirerek büyük bir vilayetteki akrabalarının yanına gönderildi. Kılıçdaroğlu’nun ağabeyi “Hepimiz çok okurduk lakin en çok o okurdu. Çok uyanıktı.” diyor. Maliye mezunu olduktan sonra Kılıçdaroğlu Maliye Bakanlığında işe başladı. 2002 yılında ise CHP’den milletvekili oldu. Basamakları süratle yükseldi lakin Dersim katliamlarını araştırmak için yıllarını harcasa da kamuoyu önünde geçmişi ve etnik kimliği hakkında pek kelam etmedi. Erdoğan 2014 yılında Alevi köklerinden utandığını ima ederek onu Alevi köklerini saklamaya çalışmakla suçladı.
Ziya Kılıçdaroğlu ailesinin nereden geldiğinden utanmadığı ve geçmişleri hakkında daha açık olmaya başladığını şu sözlerle lisana getirdi: “Geçmişini bilmiyorsan geleceğini de bilemezsin. Daha evvel dinimiz hakkında konuşmaktan rahat değildik. Yalnızca saklıyorduk. İnsanların önünde dua etmiyorduk. Artık Alevi, Sünni ya da rastgele bir şey dememizde sorun yok.” Birden fazla kişi Erdoğan’ın seçimlerden evvel Kılıçdaroğlu’nun dinini ve etnik kökenini amaç alarak yine saldırmasını bekliyor. Erdoğan’ın kimi çekirdek dindar tabanı için, çok muhafazakarlar için ateist ya da mürted olarak görülen bir Alevi’ye oy verme kanısı imkansız nitelikte
Kılıçdaroğlu’nun geçen hafta bir iftarda ezkaza ayakkabıyla bir seccadenin üzerine basarak -ağır bir hakaret- kendisine ziyan verdi. Kimi muhafazakar seçmen için bu olay, laik sistem tarafından ayrımcılığa uğramış ve küçümsenmiş hissettikleri Erdoğan öncesi günleri hatırlattı. Fakat Ziya Kılıçdaroğlu, kardeşinin tevazu ve samimiyetinin galip geleceğine ve uzun yenilgi döngüsünün kırılacağına inanıyor: “Mütevazı bir insan olduğu için çok başarılı olacak. Kamuoyu önünde pek konuşmuyor ve yalnızca seçimle ilgili şeyler söylüyor. Hakikaten söylemek istediği şeyleri söylüyor ve bunu gerçekleştirmek için elinden gelenin en güzelini yapıyor.”
THE TIMES: “İSLAMCI ERDOĞAN BİLE TÜRKİYE’NİN YENİ DEVASA MESCİDİNİ DOLDURMAKTA ZORLANACAK”
Türkiye’nin en yeni mescidine girdiğinizde birinci dikkati çeken şey taze boya ve yeni döşenmiş halı kokuları. İkincisi de büyüklüğü. Bu ay açılacak olan Diyarbakır Merkez Mescidi’nin kapalı alanı, Arapça kaligrafiyle bezenmiş turkuaz, altın ve varlıklı mavinin çeşitli tonlarının kuşattığı sekiz köşeli kubbesinin doruğundan tabana kadar 30 metre uzunluğunda. İçeride 10 bin kişinin ve dışarıdaki alanda da 15 bin kişinin daha ibadet edebileceği alan var. Kompleks ayrıyeten bir konferans merkezine, gençlik merkezine ve stant salonuyla 500 araçlık bir yer altı otoparkına da konut sahipliği yapıyor.
Caminin maliyeti 19 milyon sterlini buldu ve iş adamları tarafından finanse edildi lakin temelini, Nisan 2017’de Cumhurbaşkanı Erdoğan attı. İnşa eden firma, milenyumun başından, yani Erdoğan AK Partisiyle iktidara geldiğinden, beri devlet ihalelerini kazanıyor. Lakin caminin proje müdürü bile caminin nadiren doldurulacağını kabul ediyor. Hüseyin İçöz, alanın ucundaki süreksiz ofisinde, “Tamamen gereksinim için değil, daha çok bir medeniyetin sembolü. Bizim medeniyetimizde İslam daima vardı. Bu cami gelecekte ve sonsuza dek bir miras bırakacaktır.” diyor
Cami dışardan beton bir uzay gemisi üzere uyumsuz bir formda yükseliyor. Türkiye’nin Kürtlerin çoğunlukta olduğu güneydoğusunun fiili başşehri olan kent son on yılda, Erdoğan’ın Kürt aktivizmi, siyaseti ve militanlığına yönelik artan baskının ön saflarında yer aldı. 2015-16’da Türk güvenlik güçleriyle Kürt ayrılıkçı milis PKK ortasındaki çatışmalarda tarihi merkezin büyük bir kısmı yok edildi. 2018’deki son genel seçimlerde Diyarbakır’da oyların yüzde 65,5’ini kazanan Kürt kökenli HDP, kapatma davasıyla karşı karşıya ve seçilmiş belediye liderlerinin tamamı, merkezi hükûmet tarafından vazifeden alındı.
Erdoğan’ın 20 yıllık iktidarında 20 bin kadar yeni cami açıldı. Bir kısmı küçük ve daha evvel mescidi olmayan köylerde inşa edilmişken öbürleri ise çabucak hemen her yeni kamu binasına eklendi: havaalanları, yeni konut projeleri ve devlet kompleksleri. Son olarak da Diyarbakır örneğinde olduğu üzere neredeyse ülkedeki her kentin değerli noktalarına inşa edilen büyük mescitlerin yanında Balkanlar, Orta Doğu ve Avrupa’daki denizaşırı ülkelerde de mescitler inşa edildi. Erdoğan, 2019 yılında Birleşik Krallık’ta düzenlenen NATO toplantısına katıldığı sırada büyük bir kısmını hükûmetin inşa ve finanse ettiği Cambridge Merkez Mescidi’ni açtı. Türkiye’deki yeni mescitler büyük ölçüde başarısız olan ülkesini İslamlaştırma teşebbüslerinin en görülür işaretlerinden. Din eğitimi veren okulların muazzam sayıda artmasına, alkol üzerindeki vergilerin artırılmasına ve Diyanet’in devasa bütçesine karşın mescide giden sayısı çok değişmedi.
Diyarbakır’dan daha ilgisiz çok az yer var: toplumunda muhafazakâr kesitler olsa da HDP laik, feminist pahaları destekliyor ve genç kentli Kürtler nadiren Müslümanlığı tatbik ediyor. Birçok Türk üzere İçöz de dinini pragmatist bir bakış açısıyla yaşıyor: Ramazan ayında oruç tutuyor lakin hiç namaz kılmıyor ya da mescide gitmiyor. Projesinin Diyarbakır halkını Allah’a yakınlaştırmasından çok daha fazla onun dünyevi istikametleri -büyüklüğü, ambiyansı ve yüzyıllar boyunca kent üzerinde yükselecek olması- hakkında heyecan dolu. İçöz “Devam edip etmeyeceğini bilmiyorum. Türkiye Cumhuriyeti birinci kurulduğunda Batı ile bütünleşmek istiyordu. Kültürün nasıl değişeceğini bilmiyoruz. Eski Mısırlılardan sonra hiç kimse bir daha piramit inşa etmedi lakin onlar günümüze kadar kaldı.” diyor.
HDP, bir kilometre kadar uzaklıkta barlar, bakkallar ve müşterilerle dolu sokaktaki küçük ofislerinde seçim kampanyasını başlatırken İçöz de caminin son rötüşları üzerinde çalışıyordu. HDP, yaklaşmakta olan kapatma davasını bertaraf etmek için yeni Yeşil Sol Parti bayrağı altında büsbütün yeni bir aday kümesiyle milletvekili seçimlerine katılıyor. Yeni logo da tarz ve renk bakımından eskisine benziyor. Diyarbakır HDP vilayet yöneticisi Mervan Yıldız, Kürtlerin kendilerini tüm siyasi alanların dışına iten rejimlerin etrafından dolaşmaya alışkın olduğunu tabir ederek “Bu iktidar artık ideolojisiyle tüm kurumlarda. Sıhhatte, eğitimde her yerde. Bu seçim faşizme devam edilip edilmeyeceği kararıdır.” dedi.
REUTERS: “ABD, TÜRKİYE’NİN RUSYA İLE TİCARETİNİN AZALDIĞINI GÖRMEK İSTİYOR”
Üst seviye ABD’li yetkili, Türkiye’nin G7’den gelen baskının akabinde yaptırım uygulanan Batı eserlerinin Rusya’ya gönderimini durdurmayı kabul ettiğini hatırlattı ve Washington’ın yakından izlediği Ankara-Moskova ticaret bilgilerinde düşüş beklendiği konusunda uyardı. ABD Dışişleri Bakanlığının Yaptırım Uyum Ofisi Lideri James O’Brien Reuters’e yaptığı açıklamada, Türk yetkililerin birçok ülke ve kurumla bağlantılarında, yaptırım uygulanan eserlerin Rusya’ya tekrar ihracatına yasak getirdikleri konusunda “çok net” olduklarını lakin Washington’ın şimdi bir değişiklik görmediğini söyledi.
O’Brien, “Bunu görmemiz biraz vakit alacak fakat mart ve nisan ticaret bilgilerini göreceğiz ve bu ticaretin değerli ölçüde düştüğünü görmeyi bekleyeceğiz. Beni yalnızca sayılar ilgilendiriyor.” formunda konuştu. ABD ve müttefikleri, Ukrayna’yı işgalinin akabinde Rusya’ya kapsamlı yaptırımlar getirse de Rusya’nın Karadeniz komşusu Türkiye ile Hong Kong üzere öbür ticaret merkezlerden tedarik yolları açık kalmaya devam etti.
İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliğinden geçen ay yapılan açıklamada, Türk hükümetinin şirketlere yasaklı yabancı eserlerin listesini verdiği ve 1 Mart’tan itibaren Rusya’ya aktarılmaması talimatı verildiği belirtilmişti. Kazakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nden de gelişme görmek istediklerini söyleyen O’Brien, “Bunun G7 için çok yüksek bir öncelik olduğunu açıkça belirtiyoruz – Rusya bu malları silah yapmak için kullanmaktadır.” dedi.
RAI EL YEVM: “ABD GELECEK SEÇİMDE BELİRLEYİCİ BİR ROL OYNAR MI? KİMİN LEHİNE?”
14 Mayıs günü yüksek enflasyondan ve paranın dolar karşısındaki kıymet kaybından muzdarip seçmenin kararı sandık başında nasıl etkilenecek kimse tam olarak bilmiyor. Maliye Bakanlığından çıkan bilgiler ülkenin genel bütçe açığının Şubat 2023’te 170 milyar 560 milyon liraya yükseldiğini gösterdi. Dört aday ortasındaki rekabet ise kızışmış durumda; her biri başkasının olumsuzluklarını göstererek kendini öne çıkarmaya çalışıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın önündeki temel pürüz yahut seçmen açısından kıymetlendirilmesi; hükümetinin zelzele felaketiyle baş etmekteki yanı sıra iktisattaki kararlarıyla seçmenin inancını yine kazanmaktaki muvaffakiyetinin boyutuyla ilgili olabilir. Ekonomik kararları enflasyonu frenlemiş görünmüyor. Buna karşılık Erdoğan dış siyasetle ilgili evrakları kullanarak kendisini destekleyenlerde heyecan yaratabilir, Türklerin onu tekrar seçmelerini sağlayabilir.
Erdoğan ABD’nin klâsik müttefiki sayılır ancak muhalefet önderi Kemal Kılıçdaroğlu’nu ziyaret eden ABD Ankara Büyükelçisi Jeff Flake’i eleştirerek dikkati çeken bir hal sergiledi. Bu ziyaret, Türk muhalefetine yardım etmek ve Erdoğan’dan kurtulmak isteyen bir ABD-Batı iradesi olduğu izlenimi verdi. Erdoğan ise kendini Türkiye’nin kararlarının ABD’den bağımsız olmasını isteyen biri üzere gösteriyor. Erdoğan’ı destekleyenlerse sahiden o denli olduğunu, kimi vakit ABD ile atışan bir siyaset benimsediğini düşünüyor. Türk seçmen seçim sandığına giderken ülkesinin ABD’ye tabiiyetini yahut İsrail ile olağanlaşmasını umursayacak mı bilinmez. Lakin Erdoğan buna bel bağlamış görünüyor. Hakikaten ABD Büyükelçisi’nin muhalefet önderiyle bir ortaya gelmesini eleştirirken buna ışık tutuyor. Hatta İstanbul’da düzenlenen açılış merasimlerinde yaptığı konuşmada, “Bu seçimde Amerika’ya bir ders vermeliyiz.” diyerek ABD’ye karşı sert bir lisan kullandı.
İktidar partisinin seçimi kazanmak için bel bağladığı muhafazakâr kısmı muhalefet adayı da kazanmaya ve onlara teminat vermeye çalışıyor. Bir görüşe nazaran Batı’nın Padişah Erdoğan’ı devirme arayışı sıkıntısının muhatabı olan kesim de muhafazakârlar. Cumhurbaşkanı, Flake’in Kılıçdaroğlu’nu ziyaretine büyük reaksiyon gösterdi; onu haddini aşmamaya, misyonunu yapmaya çağırdı, bir daha bu Büyükelçi’yi ağırlamayacağını vurguladı. Buna karşılık hasımları, Erdoğan’ın daha evvel Gazze atakları sırasında İsrail’e de uzanan hatta boykota kadar varan sonrasında Kaşıkçı krizi sırasında Suudi Arabistan’ı ve Gülen’i teslim etmeyen ABD’yi içine alan saldırgan hitaplarıyla tanındığı görüşündeler.
Şimdiyse Erdoğan herkesle uzlaşı içinde. Gözlemciler ABD idaresinin bilhassa de şimdi Başkanlık adayıyken “New York Times’a” verdiği bir röportajda Erdoğan’ı diktatör diye niteleyen ve Washington’ın Türkiye’deki muhalefet başkanlarını Erdoğan’ı seçim yoluyla devirmeye teşvik etmesi gerektiğini söyleyen Biden idaresinin seçimlere müdahalede ne kadar önemli olduğu üzerinde duruyorlar. O halde Biden’ın kastettiği seçim bu olabilir mi? Yoksa Biden’ın seçim vaatleri tıpkı Suudi Arabistan ile olduğu üzere buhar olur mu?
Türk muhalefeti ise göründüğü kadarıyla ABD takviyesi problemine kaygıyla yaklaşmıyor çünkü zati Batı’ya açık, Rusya’ya ise tarafsız bir seçim programı sundu. Ayrıyeten bu satırlar yazılana kadar yöneticilerini ABD’li yetkililerle bir ortaya getiren görüşmeleri yalanlamadığı üzere doğrulamadı da. Nasıl ki Erdoğan seçimi kaybetmesinin sebebinin ABD’nin Kılıçdaroğlu’na vereceği dayanak olacağı izlenimi vermeye çalışsa da Türk muhalefeti de ülkenin Katar’a ve yatırımlarına ipotek edilmesini kınadı -bunların başında tank palet fabrikası geliyor-.
Muhalefet bunu özelleştirme olarak tanımlarken iktidar işletme hakkı dönemi olarak savundu. Kılıçdaroğlu ise TSK’nın 20 milyar dolarlık en büyük savunma endüstrinin karşılıksız olarak Katar ordusuna teslim edildiğini söyledi. Gelecek seçimlerde muhalefet önderine yönelik varsayılan ABD takviyesi, Erdoğan ile ittifak halindeki Katar üzere devletlerin yanı sıra Suudi Arabistan ve BAE’nin Erdoğan’ın yanında olup olmayacağı sorusunu sorduruyor. Körfez devletleri bunu yaparlarsa Erdoğan’a olan sevgilerinden değil Çin himayesinde İran ile anlaşan Washington’ı rahatsız etmek için yapacaklar.
İTALYA BASINI
IL VENERDI DI REPUBBLICA: “ERDOĞAN’A KARŞI YEŞİL CEPHE”
Recep Tayyip Erdoğan’ın, iktidarda geçirdiği 20 yıldan sonra birinci sefer güç üzere görünen bir tekrar teyit arayışı içinde olacağı 14 Mayıs’ta Türkiye’de yapılacak başkanlık seçimlerinde Yeşiller’in ağacı fark yaratabilir. Çevreci solun sembolü ağaç, HDP’nin Kürt adaylarının da siyasi manada konutu olacak: Anayasa Mahkemesi tarafından; Türkiye, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri’nce bir terör örgütü kabul edilen PKK’yla kontaklı olmakla suçlanan Halkların Demokrasi Partisi yasaklanma ihtimalinden kaçmak için bu türlü bir karar aldı. Kürtlere nazaran Erdoğan’ın şahsen kendi idaresinin esin verdiği bir siyasi dava kelam konusu: 11 Nisan’da savunma duruşması olacak ve her ne kadar 9 Mart’ta olumlu bir işaret -seçim kampanyası ışığında Mahkeme tarafından partinin kamu fonları aktifleştirildi- gelmiş olsa da HDP’nin önderleri güvenmiyor ve kendi adaylarını Yeşillerin listesinde yarıştırmaya karar verdiler.
Partinin yüzde 10 civarında hesaplanan bir oy havzası var fakat kendi adayını sunmayacak ve bu biçimde CHP’nin Cumhuriyetçilerinden YETERLİ Partinin milliyetçi sağına kadar uzanan bir muhalefet koalisyonunun başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nu fiilen desteklemiş olacak. HDP’nin Eş Lideri Mithat Sancar şunları duyurdu: “Ülkenin geleceği açısından tarihi bir sorumlulukla karşı karşıya bulunuyoruz. Tek adam hükûmetine karşı oy kullanacağız.”
Kürtlerin Erdoğan’a olan yaklaşımları her vakit ihtilaflı olmadı. AKP’nin önderi, siyasi yükselişinin başlarında CHP’nin milliyetçi hallerinin bilakis diyalog ve barış adamını temsil ediyordu. Erdoğan 2015’teki seçimlerde yaşadığı düşüşün akabinde tutumunu değiştirdi ve HDP Eş Liderleri Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ ile çok sayıda aktivistin tutuklanmasına, Kürtlerin çoğunlukta yaşadığı bölgelerin mahallî yöneticilerin vazifeden alınmasına ve tutuklanmalarına götüren, baskıcı bir kampanya başlattı. Kürt nüfusun bir kısmında popülerliğini koruyor lakin bu kâfi olmayabilir. Kılıçdaroğlu ise Kürtler tarafından CHP’nin milliyetçi geleneğinden uzak bir toplumsal demokrat başkan olarak algılanıyor. Kılıçdaroğlu’nun biyografisi de bu bağlamda ona yardımcı oluyor: Nazimiyeli olan Kılıçdaroğlu, Kürt çoğunluğun yaşadığı Tunceli vilayetinden geliyor ve Zaza etnisitesinden Alevi Müslüman bir ailede büyüdü: Azınlık olmanın ne manaya geldiğini biliyor.
RUSYA BASINI
TASS: “LAVROV TÜRKİYE’DEKİ SEÇİM KAMPANYASINI YORUMLADI”
Türkiye’de başlayan seçim kampanyasını yorumlayan Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Rusya’nın hiçbir vakit öbür ülkelerin iç işlerine karışmadığını söyledi. Türkiye’deki seçim kampanyasını yorumlamasının istenmesi ve Moskova’nın hangi siyasi kuvveti desteklediği sorusunun sorulması üzerine Lavrov şöyle konuştu: “Beni yoksa birileriyle mı karıştırdınız? Amerikan temsilcilerin konuştuğu basın toplantılarına gitmenizi tavsiye ediyorum, onlara bu soruları sorabilirsiniz.”
Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile ortak basın toplantısında konuşan Lavrov kelamlarını şöyle sürdürdü: “Zira Rusya Federasyonu iç işlere, şu yahut bu ülkede seçim kampanyaları öncesinde başlayan tartışmalara bile hiçbir vakit karışmaz. Gözlemcilerin davet edilmesi üzere açıklık unsurları uyarınca bu demokratik süreçleri uygulayan ülkelerin maddelerine hep saygılıyız.” Rusya Dışişleri Bakanı bunun Türkiye üzere gelişmiş demokratik bir ülke dahil olmak üzere her ülkenin hükümran bir problemi olduğunu belirtti.
Lavrov, “Seçimle ilgili olsun ya da olmasın açıkça ve yüksek bir sesle ‘Çin şunu ve şunu yapmalı.’ diyen ABD, farklı bir bahis. Bu ABD’nin stili. Her ne kadar herkes bunu şimdi lisana getiremese de tüm olağan insanların kelam konusu stilin temelinde yatan küstahlığı anladığından kuşkum yok.” dedi. Lavrov son olarak şunları paylaştı: “Bugün bunu konuştuk. Meslektaşım AGİT’ten, Avrupa Kurulundan gözlemciler davet ettiklerini anlattı. Bu nedenle bu gözlemciler herhalde seçimlerden sonra legal değerlendirmelerini yapacak. Bana gelince Türk tarafının hür ve demokratik seçimler organize edebilir olduğunu tekraren kanıtladığından eminim.
İSVİÇRE BASINI
SRF: “ZOR BİR İSTİKRAR… DOĞU İLE BATI ORTASINDA TÜRKİYE”
1952’de NATO’ya katılan Türkiye, Batı savunma ittifakının en eski üyelerinden biridir ve etkin asker sayısı bakımından ABD’den sonra en büyük ikinci silahlı kuvvete sahiptir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan idaresindeki Ankara, birebir vakitte İttifak ortaklarını rahatsız edici sallantılı bir rota izliyor.
Çünkü Ankara, Moskova’dan bir Rus silah sistemi olarak NATO savunma sisteminin güvenlikle ilgili bilgilerini ortaya çıkarabilecek S-400 kara ve hava füzelerini satın alıyor. Türkiye tıpkı vakitte, İttifak muahedesinin bir modülü olarak Amerika Birleşik Devletleri’ne ülkenin güneyindeki İncirlik NATO üssünde operasyonel nükleer savaş başlıklarının mutlak komutasını veriyor. Türkiye bir yandan Kırım Yarımadası’nın ilhakını ve Ukrayna’nın Ruslar tarafından işgalini kınıyor ve hatta Ukrayna’nın ulusal savunması için Kiev’e kendi Bayraktar İHA’larını tedarik ediyor.
Ancak Ankara Moskova’daki iktidar sahiplerine yönelik ekonomik yaptırımlara katılma konusunda isteksiz davranıyor. Uzun bir müddet Karadeniz’e açılan İstanbul Boğazı’ndaki limanlar, ambargo nedeniyle Rusya’ya lakin saklı ve aracılarla ihraç edilebilen mallar için bir merkez misyonu gördü. Türkiye bu oyun ile Rusya’ya tüketim ve sanayi malları ihracatını ikiye katlamayı başardı.
Ve Ankara Moskova ve Kiev ile savaşa karşın Ukrayna’dan Orta Doğu, Afrika ve Asya’ya tahıl ihraç edilmesini sağlayan bir “tahıl anlaşmasını” müzakere ediyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan muhtemel ateşkes görüşmeleri için uygun olduğunu düşünüyor. Orta bulucu olarak Türkiye bu, Türkiye’nin “açık kapı” doktrininin doruk noktası olacaktır. Recep Tayyip Erdoğan iç siyasette bu halde puan toplamaya çalışıyor. Cumhurbaşkanı memleketler arası alanda tanınan bir orta bulucu ve müzakereci olarak; öncelikle para ünitesinin kıymet kaybetmesi ve enflasyon, akabinde yıkıcı zelzele ve devlet afet kurumları ile ordunun tereddütlü müdahalesi nedeniyle kendi ülkesindeki yetersizlikleri örtbas etmek istiyor.
Cumhurbaşkanı yalnızca zorunluluktan harekete geçmiyor. Rusya artan ikili ticari alakalar sayesinde, Ankara’nın dar gelirli kasasına epeyce fazla para akıtıyor. Türkiye’nin birinci nükleer santrali de Rus teknolojisi kullanılarak inşa ediliyor ve Rusya’nın isteği olmadan, Ankara’daki hükümet Suriye’nin kuzeyindeki Kürtlere karşı riskli bir işgal ve müdahale siyaseti izleyemez. Recep Tayyip Erdoğan, Putin ile yeterli ilgilere güvenmeye devam etmek zorunda.
Mayıs ortasında yapılacak cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimlerinden sonra iktidar değişikliği olursa Türkiye’nin sallantılı rotasında bir değişim olacak mı? Rusya yanlısı tavır, Türkiye’de pek çok kişi tarafından kabul ediliyor, tıpkı bir NATO ortağı ve Avrupa Birliği’nin komşusu olarak kendinden emin bir duruş üzere. Fakat yeni siyasi çoğunluk, İsveç’in NATO’ya daha süratli girmesinin önünü açabilir. Komşu Yunanistan’a yönelik devam eden kelamlı ataklar ve Rus silah sistemlerini stoklamaya devam etme tehdidi de son bulabilir. Lakin kesin olan bir şey var: Türkiye istikrarda kalmaya devam edecek ve bir 7 NATO üyesi olarak Rusya’ya yakınlaşmaya çalışacak. Tahminen de ortakların tümünün faydasına.
patronlardunyasi.com
