TAHLİL:  Tüketim çılgınlığının bedeli icra-iflas faciası olacak

“Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi’nin yeni yayımladığı “Aylık Bülten, Şubat 2023” raporu, sürat kesmeyen fiyat artışları nedeniyle fiyatları daima eriyenlerin günlük muhtaçlıkları için borçlanmaya devam ettiğini gösterdi”, yazıyor bu sabah Cumhuriyet Gazetesi.

Tüketici kredilerinde patlamanın iki nedeni var, ikisi de Yeni İktisat Modeli’nin (YEM) sakatlıklarından kaynaklanıyor. Tüketici, eksi gerçek faizden keyifle alış veriş yaparken, borç ödeme yükü/hane halkı geliri süratle yükseliyor. Seçimden sonra Cumhur İttifakı da, Millet İttifakı da kazansa, kredi faizleri yükselirken, tüketicinin krediye erişimi de güçleşecek. Kredilerini yenileyemeyen, ya da daha yüksek  faiz ödeyen onbinlerce hanenin icra ve iflas kapılarında sürünmesi kelam konusu olacak.

ORTALAMA 4 BİN 298 TL

Cumhuriyet’s nazaran, Şubat 2023 sonu prestijiyle kişisel kredi kullananların toplam sayısı Ocak 2023’e (aylık) kıyasla 122 bin, Şubat 2022’ye (yıllık) kıyasla 2 milyon 142 bin artarak 38 milyon 403 bin şahsa ulaştı. Kredi meblağı ise aylık yüzde 5.2, yıllık yüzde 69 artışla 1 trilyon 727 milyar liraya yükseldi. Hesap başı kredi meblağının ortalama TÜFE ile atbaşı gittiğine dikkat çekeriz. Aslında, bu gerçek borç yükünün artmadığı manasını da taşıyabilir. Lakin, GSYIH’den emeğin aldığı hissenin çeyrekten çeyreğe azaldığını göz önüne alıp; bu gözleme “zaruri harcamalar” olan besin, barınma ve sıhhatin harcanabilir gelir içinde hissesinin yükseldiğini de eklersek, borçlu ailenin finansman yükünün  ihtiyari gelirine oranla yükseldiği sonucunu çıkartabiliriz.

Cumhuriyet haberi şöyle devam ediyor: Bu kapsamda ek hesap kullanan kişi sayısı aylık 122 bin, yıllık 1 milyon 547 bin artışla 27 milyon 690 bin kişi, bu çeşit kredi fiyatı aylık yüzde 47.3, yıllık yüzde 196.8 artışla 119 milyar lira oldu. Kişi başına ortalama borç da Şubat 2022’de 1533 lirayken Şubat 2023’te 4 bin 298 liraya çıktı. Bu sayı Ocak 2023’te 2 bin 929 liraydı. Ayrıyeten rapora nazaran Şubat 2023’te 118 bin kişi birinci sefer ek hesap kullandı.

2023 yılında  aslında bir kredi tipi olan ek hesap kullanımının hem kişi bazında, hem de borç/kişi bazında (reel) artışlar kaydettiği görülür. Bu artışın bir kısmı hükümetin her ay yenisini ilan ettiği harcama programlarına güvenerek tüketimini öne kaydıranlar olabilir, lakin büyük kısmı depremzedeler ve  zaruri harcamalarını krediyle finanse edenler.

Ocak 2023’te süratli artış yaşanan ferdi kredi kartlarındaki duruma bakıldığında, Şubat 2023’te borçlu kişi sayısı aylık 150 bin, yıllık 2 milyon 942 bin artışla 34 milyon 339 bin kişi oldu. Bunların fiyatı aylık yüzde 3.8, yıllık 133 artışla 510.1 milyar lira. Ortalama kart borcu 6 bin 974 liradan 14 bin 854 liraya çıktı. Muhtaçlık kredisi kullananlar ise aylık 10 bin, yıllık 182 bin artışla 15 milyon 235 bin kişi, meblağ aylık yüzde 4.1, yıllık yüzde 54 artışla 665.7 milyar liraya ulaştı. Ortalama muhtaçlık kredisi de 28 bin 708 liradan 43 bin 696 liraya çıktı.

Düşünün, 15 milyon kişi, kişi başı ulusal gelirin %21’i kadar borca batmış.

SEÇİMDEN SONRA:  BU BORÇ NASIL ÖDENECEK?

Seçimden sonra TCMB’nin siyaset faizini artırması kaçınılmaz. Şayet Cumhur İttifakı iktidarda kalırsa, mali sıkılaştırma muhtemelen yıl sonuna hakikat, iktisadın süratle ödemeler istikrarı krizine sürüklendiği anlaşılınca başlayacak. Millet İttifakı iktidarında ise özerkleşecek TCMB’nin yeni takımının derhal enflasyonla çaba için mali sıkılaştırmaya geçmesi kaçınılmaz.

Peki, siyaset faizi nereye kadar yükselebilir?  Bloomberg bulgularına kulak verelim:

“Gelecekteki borçlanma maliyetlerini fiyatlamak için kullanılan türevler de birebir vakitte oylamadan sonra çok daha yüksek oranlar ima ediyor. Bloomberg tarafından yapılan ankete katılan ekonomistlerin medyan üçüncü çeyrek kestirimi, şu anki %8,5’e kıyasla  Şubat’taki %10’dan %25,5’e yükseldi.

Citi iktisatçıları İlker Domac ve Gültekin Işıklar bu hafta yayınladıkları raporda, “Politika faizini yaklaşık %40’a yahut daha yükseğe çıkaran daha güçlü bir ayarlama en ihtiyatlı bir hareket olabilir” dedi”.

TCMB faizi herhalde en az %40’a yükselecek, zira aslında şu anda marjinal 3 aylık TL mevduat faizi %35 deniyor. TCMB’nin sıkılaştırma yapmış sayılması ve prestij kazanması için oyunu bu oranın üstünde açması koşul.  Politika faizinin %40 olduğu bir gelecekte, tüketici kredisi faizleri %50-55’ten düşük olamaz. Üstelik, hala mecburî olarak kredi veren bankaların sermaye yeterliliği düşeceği için, kredi skoru düşük borçluya kredisini yenilemek için daha da yüksek faizler çarc edecekler.  Öte yanda, kısa vadede hane halkı gerçek gelirinin yükselmesi kelam konusu değil. Fakat 1-2yıl içinde TCMB enflasyonla gayretin meyvesini alıp, Kılıçdaroğlu’nun toplumsal adalet projesi hayata geçtikçe gerçek harcanabilir gelirde yükselen borcun faizini rahat ödeyecek bir dünyaya adım atacağız.

38 milyondan fazla kredi kartı ve tüketici kredisi borçlusunun yüzde kaçı kredileri ödeyemez hale gelir?  %10 desek, 3.8 milyon aile icra ve iflasla uğraşacak.

Vatandaş birdenbire alışveriş çılgınlığına kapılmadı. YEM onları teşvik etti ya da zorladı. Teşvik etti, zira enflasyondan arındırılmış kredi faizinin negatif olması, bankanın sizin tüketiminizi sübvanse etmesi manasını taşır. Rasyonel davranan iktisat aktörü, kredi/servet yahut kredi/harcanabilir gelir oranını azamiye çıkararak sübvansiyondan yararlanır. YEM’in ikinci tesiri ise kuru baskılamasına karşın dayanılmaz bir enflasyon furyası tetiklemesi. Ek olarak, Erdoğan Rejiminin son 5 yılda uyguladığı iktisat siyaseti karışımı da yoksullaştırıcı. Vatandaş bir kaç yıl evvel maaş, fiyat yahut emekli maaşıyla rahatça eriştiği hayat standardını enflasyona karşı korumak için kredi kullanmaya mahkum edildi.

Maalesef, Erdoğan’ın “sapkın, yoldan düşmüş” iktisat siyasetlerinin bedelini, o, AKP yahut o siyasetlerden  rant temin edenler değil, tuzağa düşürülmüş vatandaş ödeyecek.

Ağlatası Oyun

FÖŞ