Türk demokrasisine kurtuluş reçetesi

Şubat ayında Türkiye’de en az 50 bin, Suriye’nin kuzeyinde de en az 7 bin kişinin vefatına yol açan yıkıcı zelzeleler, 14 Mayıs’taki kritik cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri öncesi ülkedeki derin meseleleri ortaya serdi. Türkiye’nin hükümet değişiminden fazlasına muhtaçlık duyduğu açık. Siyaset ve iktisatta esaslı dönüşüme muhtaçlığı var. Bu da çok güçlü inşaat lobisine karşı durmak ve yaralı demokrasinin yine inşasına girişmek demek.

Depremler elbette doğal afetti lakin inşaat ve başka dallardaki yozlaşma yıkım yarattı. Bu gerçeğe karşın güçlü başkan Recep Tayyip Erdoğan yetkililerin hazırlıksız yakalandığını kabul etse de ağır bilançonun sorumluluğunu tabiata yükledi. Halktan artık her şeyin denetim altına alındığına inanması ve afet sonrası tekrar inşa sürecinde Erdoğan’a güvenmesi isteniyor.

Ancak unutulmaması gereken bir şey var: 1999’da İzmit’te yaşanan 7.6 büyüklüğündeki zelzelede meyyit sayısının çok fazla olması (yaklaşık 18 bin) çoklukla inşaatların ve kent planlamasının niteliksiz olmasına bağlanmıştı. Hükümet bu duruma müdahale etmek için yüksek riskli bölgelerde yeni inşaatları önleyecek son derece gelişmiş yapı kuralları ve yönetmeliklerini uygulamaya koymuştu.

BELEDİYELERDE UYGUNSUZ İLİŞKİLER

O halde son sarsıntılarda neden 18 binden fazla bina yıkıldı ve 280 binden fazlası ağır hasar aldı? Kısa karşılık aşikâr: Yapı yönetmeliklerine uyulmadığı için. Yıkılan binaların birçoğu 1999’dan sonra inşa edilmesine karşın sağlam değildi. Zayıf temellerde gereken asgarî çimento ölçüsü kullanılmamıştı zira belediyeler ve müfettişler müteahhitlerin makus uygulamalarını görmezden gelmişti.

Yolsuzluk ve yozlaşma Türkiye’de inşaat lobisinin son yirmi yıldaki muazzam yükselişinin yalnızca bir boyutu. Şu anda inşaat kesimi toplam sabit sermaye yatırımlarının yüzde 40’tan fazlasını oluşturuyor. Dalın siyasi nüfuzu daha da yüksek. İnşaat şirketleri bütün büyük siyasi partilerin önde gelen bağışçıları ortasında ve hangi partiden olursa olsun belediyelerle uygunsuz derecede yakın bağları var.

İnşaat bölümünün getirdiği yozlaşma birçok ülkede önemli sorun fakat Türkiye’deki durum bilhassa vahim. Kesim iktisada nazaran oran- tısız biçimde büyük olmakla kalmıyor. Erdoğan’ın yirmi yıllık otokratik idaresiyle önemli halde zayıflattığı demokratik kurumları da suistimal ediyor.

AÇIKTAN MUHALEFET TEHLİKELİ

Erdoğan hükümetinin 2018’deki tuhaf “imar affı” inşaat lobisinin gücünü gözler önüne seriyor. Af sayesinde mülk sahiplerine yalnızca ek vergi ödeyerek binalarını yönetmeliğe uygun formda yıkma yahut güçlendirme zorunluluğundan kurtulma imkanı verildi. Buna fay çizgisinde, sulak yerlerde, havzalar- da ve başka yüksek riskli alanlardaki yapılar da dahildi.

Son zelzelelerde en büyük yıkımı yaşayan on kentte tam 294 bin bina aftan yararlanmıştı. Affın öldürücülüğünü pahalandırmak için şimdi elimizde kesin data yok lakin bu binalardan birçoğunun çökerek ölümlere yol açtığını varsaymak ma kul. 1999’da çıkarılan ve 2021’deki cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle artırılan “deprem vergisinin” gayesi binaların sarsıntıya dayanıklılığını artıracak iyileştirmeleri finanse etmekti. Lakin bu vergilerin nereye gittiğine dair önemli bir belirsizlik var.

Bu kadar ağır bir can kaybı bilançosu ve evsiz kalan yüz binlerce insan düşünülünce Türkiye’deki seçmenin 14 Mayıs’ta hükümete büyük ölçüde sırt çevirmesi beklenebilir. Fakat medya ve sivil toplumun ulusal ve mahallî siyasetçilerden hesap sormaya istekli olduğuna dair fazla emare yok. En azından şimdilik. 1999’da birçok basın organı sarsıntının yarattığı hasanı hükümetin başarısızlığı olarak göstermişti. Bugünse Türk medyasında sarsıntının “takdir-i ilahi” olduğu, münasebetiyle Erdoğan ve hükümetinin suçlanamayacağı istikametinde neredeyse fikir birliği var.

Böylesi yayınlar şaşırtan değil. Erdoğan yıllar içinde TV kanalları ve yüksek tirajlı gazeteler de dahil olmak üzere neredeyse bütün basına hakim. Açıktan muhalefet giderek tehlikeli hale geliyor. Eleştirel haber yapan gazeteciler daima mahpusa atılıyor. Erdoğan’a karşı çıkan internet siteleri ve toplumsal medya platformları kapatılıyor.

Meclisin Ekim 2022’de geçirdiği “sansür yasası” online sansürü daha da derinleştirdi. Hükümet maddeden yararlanarak zelzelelerin ertesinde toplumsal medya sitelerine erişimi engelledi ve dolaylı olarak kurtarma çalışmalarını zorlaştırdı.

Medya hakimiyetinin baş döndürücü düzeye ulaşması ve bunun yol açtığı kutuplaşma sonucu muhalif partiler ve siyasetçiler bilhassa yolsuzlukları ve hükümetin yetersizliğini anlatacaklan vakit seçmene ulaşmakta zorlanıyor.

TRİBÜNDEN YÜKSELEN SES

Ancak muhalefet partilerinden oluşan koalisyon seçimi kazansa bile Türkiye’nin problemleri yalnızca hükümet değişimiyle çözülmeyecek. Ülkedeki kurumların tekrar inşası kural. Bunun için de inşaat lobisi olması gereken boyuta çekilmeli.

Geniş kapsamlı, dönüştürücü bir değişim ihtimali yüksek görünmese de Erdoğan’ın medya ve devlet kurumları üzerindeki hakimiyeti yine seçilmesine yetmeyebilir. Medyaya yansımasa bile seçmende bariz bir değişim dileği var. Bu ses stadyumlarda duyuluyor. Ülkenin en büyük kadrolarının son maçlarında tribünlerden “Yalan palavra yalan; dolan, dolan dolan; 20 sene oldu, istifa” sesleri yükseldi.

Medya elbette olayı geçiştirdi. Erdoğan yanlısı yetkililer ve gazeteciler reaksiyonları terör aksiyonu sayarak karaladı. Kulüplere para cezası verildi ve taraftarlarının deplasman maçlarına gitmesi yasaklandı. Yeniden de birebir görüşler sandıkta büyük ölçüde yankı bulacaktır.

Siyasi değişim talebi beklenmedik yerlerde ortaya çıkabilir ve bu bir defa oldu mu milyonlarca beşere umut verebilir. Gerçek değişim için yeni bir hükümetten fazla buna muhtaçlık var. Türklerin demokrasiyi tekrar inşa etmek için Erdoğan’ı göndermesi, inşaat bölümünün karşısına dikilmesi ve temel kurumların onarımına girişmesi gerek. Tahminen de işe medyadan başlanmalı.

patronlardunyasi.com