Üretimde tedariği garantileme furyası

Hilal SARI

COVID-19 pandemisinin tedarik zincirlerinde yarattığı büyük şok ve hala devam etmekte olan tedarik darboğazları, dünya genelinde üreticilerin temel stratejilerini değiştirmesiyle sonuçlandı. Üretim için gereksinim duyulan en az stokla faaliyet gösterilen “just in time” modelleri pandemi nedeniyle birçok setktörde tarihe karışıyor. Elektronikten otomotive besinden ham hususa birçok alanda tedarik sorunu yaşayan üreticiler tedarik zincirlerini şoka karşı korumak gayesiyle “ne olur ne olmaz” manasına da gelen “just in case” modeline geçmeye başladı. Bu yeni modelde büyük tedarikçileriyle uzun vadeli alım mutabakatları yaparak stok artışlarıyla üretim sınırlarını sağlama almak yahut operasyonları tek bir ülke ve tesise bağlamak yerine riski dağıtmak için tıpkı eseri birkaç ülkede üretmek üzere esaslı değişimler yer alıyor.

Kritik eserlerde stok artıranların oranı yüzde 60’ı geçti

McKinsey tarafından Mayıs 2020 ve Kasım 2021 tarihinde yapılan ve şirketlerin tedarik zinciri yöneticilerine tedarik darboğazlarını nasıl çözmeye çalıştıklarının sorulduğu anketler değişimi daha düzgün gösteriyor. Mayıs 2020’de yöneticilerin yüzde 47’si kritik eserlerde stok artırmayı planlarken, Kasım 2021’de bu prosedürü uygulayanların yüzde 61’e ulaştı. Tüm tedarik zinciri için stok artırmayı planlayanların oranı ise yüzde 27’den yüzde 42’ye çıktı.

2020 ve 2021 yılları boyunca farklı nedenlerle aksama yaşayan üreticiler ise kısa vadede sonlanması beklemeyen darboğaz sıkıntısında devayı operasyon modellerini kökten değiştirmekte arıyor. Financial Times’da yer alan tahlile nazaran tek tedarikçiden çoklu tedarikçiye dönüş, birçok bölümde öne çıkan bir değişim. Ayrıyeten darboğaz yaşanan bölümlerde kimi tedarikçilerle garantili mutabakatlar yapmak da çok sık uygulanmaya başlayan bir pandemi stratejisi. Daha konsolide siparişler vermek ve yüksek vergili ekonomilerdeki fizikî varlığını minimize etmek de birtakım üreticilerin tercih ettiği modeller ortasında.

Ucuz tedarikçi stratejisi çalışmıyor, risk odaklı değil

KPMG’nin ABD tedarik zincirleri yöneticisi Brian Higgins “Temeli 20 yıl evvel atılan ve üniversal gerçek üzere görünen ucuz tedarikçilere ağırlaşma üzere işletme modellerinin bugün artık bozulduğunu görüyoruz. Zira bu modeller risklere değil maliyetlere odaklanıyordu” değerlendirmesini yapıyor.

ABD’li nakliyecilik şirketi UPS’in CEO’su Carol Tomé ise ‘just in time’ üretim modelinin artık çalışmadığını şöyle açıklıyor: “Şirketler işletme sermayesini optimize etmeye bayılır. O yüzden de pandemi öncesinde birçok şirket just in time stok modeline geçmişti, işe de yaradı. Lakin pandemi vurduğunda üretim dahil herşey kapandı. Ekonomiler açıldığında ise just in time stok modeli işe yaramadı. Artık şirketler ‘just in case’ (ne olur ne olmaz) stoğuna muhtaçlık duyduklarını düşünüyor.”

Büyük tedarikçilerle “önce ben” kontratları

Maliyetler birçok kesimde gibisi görülmemiş bir randıman artışı gereksinimi doğurunca tedarik zincirlerinde çok değerli öteki adımlar da atıldı. Stokları artırmak ve en değerli tedarikçilerle uzun vadeli kontratlar imzalamak birçok şirketin sarıldığı bir usul oldu. Bilhassa otomotiv dalında BMW üzere devler çip darboğazını aşabilmek için çip tedarikçileriyle özel mutabakatlar imzaladı.

Üretim lokasyonunu değiştirmek seçeneklerden biri oldu

190’dan fazla ülkede 300 farklı markası olan Hollandalı içki üreticisinin stratejisi Meksika üzere pazarlarda lokal eserleri üretip bunları büyük pazarlara ihraç etmekti. Lakin bira üretimi pandeminin birinci karantinalarında Meksika hükümeti tarafından zorunlu dallar ortasında olmayınca Dos Equis markalı içeceğin etiket ve şişelerini Hollanda’ya gönderip orada üretime başladı.

McKinsey anketinde Mayıs 2020’de üretimi yakına çekerek tedarikçi tabanını genişletmeyi düşünen yöneticilerin oranı yüzde 15. Lakin bu adımı atan yöneticilerin oranı Kasım 2021 itibariyle yüzde 40’a yükselmiş durumda. Tedarik zincirini farklı bölgelere yaymayı yalnızca yüzde 25’lik bir kesim planlamıştı. Kasım 2021 itibariyle bu oran yüzde 38’e ulaştı.

Viski üreticisi şarap şişesinde eser teslim etti

Birtakım şirketler ise devayı müşterilerine bir özür notuyla birlikte eserlerini daha evvel hiç koymadığı şişelere koydu. Florida merkezli viski üretici St Augistine Distilleri kasım ayında rafl orta göndermek istediği yaklaşık 5 bin şişe içkisini tanklarda bekletti. Şirket üretiminin yüzde 25’ini şarap şişelerinde sevketmek zorunda kaldı ve müşterilerine alternatif ambalajdan ötürü özür notları da gönderdi.